Class 10 Science Chapter1: Chemical Reactions and Equations, MCQ (Bengali English, Assamese and Hindi medium)

 

Multiple Choice Questions (MCQs)

রসায়ন বিক্রিয়া এবং সমীকরণ সম্পর্কিত গুরুত্বপূর্ণ এমসিকিউ

1. ম্যাগনেশিয়াম যখন অক্সিজেনে জ্বলে, তখন কী উৎপন্ন হয়?

   • (ক) ম্যাগনেশিয়াম হাইড্রোক্সাইড
   • (খ) ম্যাগনেশিয়াম অক্সাইড
   • (গ) ম্যাগনেশিয়াম কার্বনেট
   • (ঘ) ম্যাগনেশিয়াম ক্লোরাইড
     উত্তর: (খ) ম্যাগনেশিয়াম অক্সাইড

2. নিম্নলিখিত কোনটি রাসায়নিক বিক্রিয়ার নির্দেশ দেয় না?

   • (ক) রঙের পরিবর্তন
   • (খ) গ্যাস নির্গমন
   • (গ) অবস্থার পরিবর্তন
   • (ঘ) দুটি পদার্থ মেশানো কিন্তু বিক্রিয়া না হওয়া
     উত্তর: (ঘ) দুটি পদার্থ মেশানো কিন্তু বিক্রিয়া না হওয়া

3. জিঙ্ক এবং হাইড্রোক্লোরিক অ্যাসিডের প্রতিক্রিয়ার সঠিক সমীকরণটি কোনটি?

   • (ক) Zn + HCl → ZnCl + H
   • (খ) Zn + 2HCl → ZnCl₂ + H₂
   • (গ) Zn + H₂Cl₂ → ZnCl₂ + H₂
   • (ঘ) Zn + 2HCl → Zn + H₂
     উত্তর: (খ) Zn + 2HCl → ZnCl₂ + H₂

4. CaO + H₂O → Ca(OH)₂ + তাপে কী ধরনের প্রতিক্রিয়া হয়?

   • (ক) বিশ্লেষণ প্রতিক্রিয়া
   • (খ) সংযোজন প্রতিক্রিয়া
   • (গ) স্থানচ্যুতি প্রতিক্রিয়া
   • (ঘ) রেডক্স প্রতিক্রিয়া
     উত্তর: (খ) সংযোজন প্রতিক্রিয়া

5. জলের বৈদ্যুতিক বিশ্লেষণের সময় কোন গ্যাস দ্বিগুণ পরিমাণে সংগৃহীত হয়?

   • (ক) অক্সিজেন
   • (খ) হাইড্রোজেন
   • (গ) কার্বন ডাই অক্সাইড
   • (ঘ) নাইট্রোজেন
     উত্তর: (খ) হাইড্রোজেন

6. নিম্নলিখিত সমীকরণে কী ধরনের প্রতিক্রিয়া ঘটে: 2AgCl → 2Ag + Cl₂?

   • (ক) সংযোজন প্রতিক্রিয়া
   • (খ) বিশ্লেষণ প্রতিক্রিয়া
   • (গ) স্থানচ্যুতি প্রতিক্রিয়া
   • (ঘ) অক্সিডেশন প্রতিক্রিয়া
     উত্তর: (খ) বিশ্লেষণ প্রতিক্রিয়া

7. সোডিয়াম সালফেট এবং ব্যারিয়াম ক্লোরাইডের বিক্রিয়ায় যে সাদা অবক্ষেপ তৈরি হয় তা কী?

   • (ক) ব্যারিয়াম সালফেট
   • (খ) সোডিয়াম ক্লোরাইড
   • (গ) সোডিয়াম সালফেট
   • (ঘ) পটাশিয়াম সালফেট
     উত্তর: (ক) ব্যারিয়াম সালফেট

8. লোহা মরিচা ধরার কারণ কী?

   • (ক) ক্ষয়
   • (খ) র‌্যানসিডিটি
   • (গ) বিশ্লেষণ
   • (ঘ) সবলিমেশন
     উত্তর: (ক) ক্ষয়

9. নিম্নলিখিত কোনটি রেডক্স প্রতিক্রিয়া?

   • (ক) 3Fe + 4H₂O → Fe₃O₄ + 4H₂
   • (খ) CaCO₃ → CaO + CO₂
   • (গ) NaOH + HCl → NaCl + H₂O
   • (ঘ) AgNO₃ + NaCl → AgCl + NaNO₃
     উত্তর: (ক) 3Fe + 4H₂O → Fe₃O₄ + 4H₂

10. চিপস প্রস্তুতকারকরা প্যাকেটে নাইট্রোজেন গ্যাস ব্যবহার করেন কেন?

• (ক) স্বাদ প্রদান করতে
• (খ) আর্দ্রতা রোধ করতে
• (গ) চর্বি এবং তেলের অক্সিডেশন প্রতিরোধ করতে
• (ঘ) প্যাকেটের ওজন কমাতে
  উত্তর: (গ) চর্বি এবং তেলের অক্সিডেশন প্রতিরোধ করতে

Additional MCQs:

1. যে পর্যবেক্ষণগুলি রাসায়নিক বিক্রিয়া ঘটেছে তা নির্দেশ করে সেগুলি কোনটি?
   ক) তাপমাত্রার পরিবর্তন
   খ) গ্যাস নির্গমন
   গ) অবস্থার পরিবর্তন
   ঘ) উপরোক্ত সমস্তই
   উত্তর: ঘ) উপরোক্ত সমস্তই

2. কুইক লাইমের রাসায়নিক সূত্র কী?
   ক) Ca(OH)₂
   খ) CaO
   গ) CaCO₃
   ঘ) CaCl₂
   উত্তর: খ) CaO

3. $Fe + CuSO₄ → FeSO₄ + Cu$ বিক্রিয়াটি কী ধরনের?
   ক) সংযোজন
   খ) স্থানচ্যুতি
   গ) দ্বিগুণ স্থানচ্যুতি
   ঘ) বিশ্লেষণ
   উত্তর: খ) স্থানচ্যুতি

4. যে বিক্রিয়াটি তাপ উৎপন্ন করে তা কোনটি?
   ক) ক্যালসিয়াম কার্বোনেটের বিশ্লেষণ
   খ) কুইক লাইম থেকে স্ল্যাকড লাইম তৈরি
   গ) উদ্ভিদে সালোকসংশ্লেষণ
   ঘ) পানির বৈদ্যুতিক বিশ্লেষণ
   উত্তর: খ) কুইক লাইম থেকে স্ল্যাকড লাইম তৈরি

---

সংক্ষিপ্ত উত্তর প্রশ্ন (SAQs)

1. ম্যাগনেসিয়াম ফিতা পোড়ানোর আগে কেন পরিষ্কার করতে হবে?
   উত্তর: এর পৃষ্ঠে থাকা অক্সাইড স্তর অপসারণ করতে যাতে এটি আরও কার্যকরভাবে পুড়ে।

2. শ্বসন একটি বহিঃস্থ তাপ বিক্রিয়া কেন বলে মনে করা হয়?
   উত্তর: শ্বসনের সময়, গ্লুকোজ অক্সিজেনের সাথে প্রতিক্রিয়া করে তাপের আকারে শক্তি মুক্তি দেয়।

---

দীর্ঘ উত্তর প্রশ্ন (LAQs)

1. রাসায়নিক সমীকরণ ভারসাম্য করার ধাপগুলি ব্যাখ্যা করুন একটি উদাহরণের মাধ্যমে।
   উত্তর:

   • অসমতুল সমীকরণ লিখুন সঠিক সূত্র সহ।
   • প্রতিটি মৌলিক কণার সংখ্যা উভয় দিকে গুনুন।
   • গুণক সামঞ্জস্য করুন এবং সংখ্যা সমান করুন।
   • নিশ্চিত করুন যে প্রতিটি মৌল ভারসাম্যপূর্ণ।
     উদাহরণ:
     অসমতুল: $H₂ + O₂ → H₂O$
     ভারসাম্যপূর্ণ: $2H₂ + O₂ → 2H₂O$।

2. ক্ষয় এবং র‍্যান্সিডিটি প্রতিরোধের উপায়গুলি ব্যাখ্যা করুন উদাহরণসহ।
   উত্তর:

   • ক্ষয়: ধাতুতে পেইন্ট বা গ্যালভানাইজেশন প্রয়োগ করে প্রতিরোধ করা হয়। উদাহরণ: আয়রনের উপর জিঙ্কের প্রলেপ।
   • র‍্যান্সিডিটি: বায়ুরোধী পাত্র ব্যবহার করে, অ্যান্টিঅক্সিডেন্ট যোগ করে প্রতিরোধ করা হয়। উদাহরণ: নাইট্রোজেন দিয়ে চিপসের প্যাকিং।

---

অভিজ্ঞান এবং কারণ (Assertion and Reason, A&R) প্রশ্ন

1. অভিজ্ঞান: তাপীয় বিশ্লেষণ বিক্রিয়াগুলি যৌগ ভাঙতে তাপ প্রয়োজন।
   কারণ: ক্যালসিয়াম কার্বোনেটকে উত্তপ্ত করলে ক্যালসিয়াম অক্সাইড এবং কার্বন ডাই অক্সাইড উৎপন্ন হয়।
   ক) উভয় অভিজ্ঞান এবং কারণ সত্য এবং কারণ অভিজ্ঞান ব্যাখ্যা করে।
   খ) উভয় অভিজ্ঞান এবং কারণ সত্য তবে কারণ অভিজ্ঞান ব্যাখ্যা করে না।
   গ) অভিজ্ঞান সত্য, তবে কারণ ভুল।
   ঘ) অভিজ্ঞান ভুল, তবে কারণ সত্য।
   উত্তর: ক) উভয় অভিজ্ঞান এবং কারণ সত্য এবং কারণ অভিজ্ঞান ব্যাখ্যা করে।

---

কেস-ভিত্তিক প্রশ্ন

কেস: একজন শিক্ষার্থী লিড নাইট্রেট এবং পটাশিয়াম আয়োডাইড সমাধানের মধ্যে একটি প্রতিক্রিয়া প্রদর্শন করেন যা একটি হলুদ তলানি উৎপন্ন করে।

• প্রশ্ন ১: হলুদ তলানি কী?
  উত্তর: লিড আয়োডাইড।
• প্রশ্ন ২: প্রতিক্রিয়ার ভারসাম্যপূর্ণ রাসায়নিক সমীকরণ লিখুন।
  উত্তর: $Pb(NO₃)₂(aq) + 2KI(aq) → PbI₂(s) + 2KNO₃(aq)$।
• প্রশ্ন ৩: এই প্রতিক্রিয়াটি কী ধরনের?
  উত্তর: দ্বিগুণ স্থানচ্যুতি প্রতিক্রিয়া।

---

ফাঁকা স্থান পূরণ করুন

1. $CaCO₃ → CaO + CO₂$ একটি ______ বিশ্লেষণ।
   উত্তর: তাপীয়

2. $2Cu + O₂ → 2CuO$ প্রতিক্রিয়ায় তামা ______ করা হয়।
   উত্তর: অক্সিডাইজ

---

সত্য/মিথ্যা প্রশ্ন (True/False)

1. শ্বসন একটি অন্তঃস্থ তাপ বিক্রিয়া। (সত্য/মিথ্যা)
   উত্তর: মিথ্যা

2. ম্যাগনেসিয়াম ফিতা অক্সিজেনে পুড়ে ম্যাগনেসিয়াম ক্লোরাইড উৎপন্ন করে। (সত্য/মিথ্যা)
   উত্তর: মিথ্যা

Multiple Choice Questions (MCQs) Continued

13. যখন সিলভার ক্লোরাইড সূর্যের আলোতে রাখা হয়, তখন এটি কোন ধরণের বিক্রিয়া হয়?
    ক) সংযোজন
    খ) স্থানচ্যুতি
    গ) বিশ্লেষণ
    ঘ) দ্বিগুণ স্থানচ্যুতি
    উত্তর: গ) বিশ্লেষণ

14. শ্বসনকে কেন বহিঃস্থ তাপ বিক্রিয়া বলা হয়?
    ক) এটি তাপ শোষণ করে
    খ) এটি শক্তি উৎপন্ন করে
    গ) এটি কোনও গ্যাস উৎপন্ন করে না
    ঘ) এটি তাপ উৎপন্ন করে না
    উত্তর: খ) এটি শক্তি উৎপন্ন করে

15. $Zn + CuSO₄ → ZnSO₄ + Cu$ বিক্রিয়ার সময় কোনটি সরানো হয়?
    ক) তামা
    খ) দস্তা
    গ) সালফার
    ঘ) অক্সিজেন
    উত্তর: ক) তামা

---

সংক্ষিপ্ত উত্তর প্রশ্ন (SAQs) Continued

7. রাসায়নিক সমীকরণে শারীরিক অবস্থার প্রতীকগুলি কেন যোগ করা হয়?
   উত্তর: প্রতিক্রিয়া আরও তথ্যপূর্ণ করার জন্য, শারীরিক অবস্থার প্রতীক যোগ করা হয় যা প্রতিক্রিয়াশীল এবং পণ্যের অবস্থা নির্দেশ করে।

8. কেন নাইট্রোজেন গ্যাস দিয়ে চিপসের প্যাকেট ভরা হয়?
   উত্তর: চিপস অক্সিডাইজেশন থেকে রক্ষা করার জন্য এবং দীর্ঘ সময় ধরে তাজা রাখার জন্য।

---

দীর্ঘ উত্তর প্রশ্ন (LAQs) Continued

7. বিশ্লেষণ প্রতিক্রিয়া ব্যাখ্যা করুন এবং তার ধরনসমূহ উদাহরণসহ ব্যাখ্যা করুন।
   উত্তর:
   বিশ্লেষণ প্রতিক্রিয়ায় একটি যৌগ ভেঙে দুটি বা ততোধিক সরল পদার্থ তৈরি হয়।

   • তাপীয় বিশ্লেষণ: তাপের দ্বারা ঘটানো হয়। উদাহরণ: $CaCO₃ → CaO + CO₂$।
   • আলোক বিশ্লেষণ: সূর্যালোকের দ্বারা ঘটানো হয়। উদাহরণ: $2AgCl → 2Ag + Cl₂$।
   • বৈদ্যুতিক বিশ্লেষণ: বৈদ্যুতিক প্রবাহের দ্বারা ঘটানো হয়। উদাহরণ: $2H₂O → 2H₂ + O₂$।

8. অক্সিডেশন এবং হ্রাস প্রতিক্রিয়া ব্যাখ্যা করুন উদাহরণসহ।
   উত্তর:

   • অক্সিডেশন: যখন কোনও পদার্থ অক্সিজেন লাভ করে বা হাইড্রোজেন হারায়। উদাহরণ: $2Cu + O₂ → 2CuO$।
   • হ্রাস: যখন কোনও পদার্থ অক্সিজেন হারায় বা হাইড্রোজেন লাভ করে। উদাহরণ: $CuO + H₂ → Cu + H₂O$।

---

অভিজ্ঞান এবং কারণ (Assertion and Reason, A&R) Continued

7. অভিজ্ঞান: তাপীয় বিশ্লেষণে শক্তি শোষণ করা হয়।
   কারণ: কার্বন ডাই অক্সাইড গ্যাস উৎপন্ন হয়।
   ক) উভয় অভিজ্ঞান এবং কারণ সত্য এবং কারণ অভিজ্ঞান ব্যাখ্যা করে।
   খ) উভয় অভিজ্ঞান এবং কারণ সত্য তবে কারণ অভিজ্ঞান ব্যাখ্যা করে না।
   গ) অভিজ্ঞান সত্য, তবে কারণ ভুল।
   ঘ) অভিজ্ঞান ভুল, তবে কারণ সত্য।
   উত্তর: খ) উভয় অভিজ্ঞান এবং কারণ সত্য তবে কারণ অভিজ্ঞান ব্যাখ্যা করে না।

---

কেস-ভিত্তিক প্রশ্ন Continued

কেস: একটি ছাত্র বাষ্প (steam) এবং লোহা দিয়ে একটি প্রতিক্রিয়া পরীক্ষা করে। প্রতিক্রিয়ায় লালচে মিশ্রণ এবং একটি গ্যাস উৎপন্ন হয়।

• প্রশ্ন ১: প্রতিক্রিয়ার গ্যাসটির নাম কী?
  উত্তর: হাইড্রোজেন।
• প্রশ্ন ২: প্রতিক্রিয়ার রাসায়নিক সমীকরণ লিখুন।
  উত্তর: $3Fe + 4H₂O → Fe₃O₄ + 4H₂$।
• প্রশ্ন ৩: এই প্রতিক্রিয়া কোন ধরনের?
  উত্তর: স্থানচ্যুতি প্রতিক্রিয়া।

---

ফাঁকা স্থান পূরণ করুন Continued

7. $CH₄ + 2O₂ → CO₂ + 2H₂O$ প্রতিক্রিয়াটি ______ বিক্রিয়া।
   উত্তর: বহিঃস্থ তাপ

8. ক্যালসিয়াম অক্সাইডকে পানির সাথে প্রতিক্রিয়া করালে ______ তৈরি হয়।
   উত্তর: ক্যালসিয়াম হাইড্রোক্সাইড

---

সত্য/মিথ্যা প্রশ্ন (True/False) Continued

5. লোহা এবং বাষ্পের প্রতিক্রিয়ায় লোহা অক্সাইড এবং হাইড্রোজেন উৎপন্ন হয়। (সত্য/মিথ্যা)
   উত্তর: সত্য

6. উদ্ভিদে সালোকসংশ্লেষণ একটি বহিঃস্থ তাপ বিক্রিয়া। (সত্য/মিথ্যা)
   উত্তর: মিথ্যা

---

মিলান করুন (Match the Following)

3. প্রতিক্রিয়ার প্রকার এবং উদাহরণ মেলান:

   প্রতিক্রিয়ার প্রকার	উদাহরণ
   তাপীয় বিশ্লেষণ	$CaCO₃ → CaO + CO₂$
   আলোক বিশ্লেষণ	$2AgCl → 2Ag + Cl₂$
   দ্বিগুণ স্থানচ্যুতি	$Na₂SO₄ + BaCl₂ → BaSO₄ + 2NaCl$
   স্থানচ্যুতি	$Zn + CuSO₄ → ZnSO₄ + Cu$

---

চিত্র-ভিত্তিক প্রশ্ন (Diagram-Based Questions)

প্রশ্ন: বৈদ্যুতিক বিশ্লেষণের জন্য পানির সেটআপের একটি চিত্র অঙ্কন করুন এবং দুটি গ্যাসের আয়তনের পার্থক্য ব্যাখ্যা করুন।
উত্তর:

• হাইড্রোজেনের আয়তন অক্সিজেনের দ্বিগুণ কারণ পানিতে $H₂O$-এর জন্য দুইটি হাইড্রোজেন এবং একটি অক্সিজেন কণা থাকে।

Multiple Choice Questions (MCQs) Continued

16. কোনটি এক্সোথার্মিক প্রতিক্রিয়া?
    ক) পানির বৈদ্যুতিক বিশ্লেষণ
    খ) সালোকসংশ্লেষণ
    গ) প্রাকৃতিক গ্যাস পোড়ানো
    ঘ) চুন পাথর উত্তপ্ত করা
    উত্তর: গ) প্রাকৃতিক গ্যাস পোড়ানো

17. ক্ষয় কোনটি উদাহরণ?
    ক) চুনের সাথে পানির প্রতিক্রিয়া
    খ) লোহার মরিচা পড়া
    গ) গ্লুকোজের সালোকসংশ্লেষণ
    ঘ) পটাশিয়াম ক্লোরাইডের দ্রবণ প্রস্তুতি
    উত্তর: খ) লোহার মরিচা পড়া

18. $H₂ + Cl₂ → 2HCl$ এই প্রতিক্রিয়ার সময় কোন পরিবর্তন ঘটে?
    ক) অক্সিজেনের ক্ষতি
    খ) হাইড্রোজেন এবং ক্লোরাইনের সংযোজন
    গ) হাইড্রোজেনের অক্সিডেশন
    ঘ) ক্লোরাইনের হ্রাস
    উত্তর: খ) হাইড্রোজেন এবং ক্লোরাইনের সংযোজন

---

সংক্ষিপ্ত উত্তর প্রশ্ন (SAQs) Continued

9. কেন পেইন্ট লোহার উপর প্রয়োগ করা হয়?
   উত্তর: পেইন্ট লোহার উপর প্রতিরক্ষামূলক স্তর তৈরি করে যা এটি আর্দ্রতা এবং বাতাস থেকে রক্ষা করে এবং মরিচা পড়া প্রতিরোধ করে।

10. দুটি উদাহরণ সহ হ্রাস প্রতিক্রিয়া ব্যাখ্যা করুন।
    উত্তর:

    • হ্রাস প্রতিক্রিয়া হল যখন কোনও পদার্থ অক্সিজেন হারায় বা হাইড্রোজেন লাভ করে।
    • উদাহরণ:
      $CuO + H₂ → Cu + H₂O$,
      $ZnO + C → Zn + CO$।

---

দীর্ঘ উত্তর প্রশ্ন (LAQs) Continued

9. দুটি উদাহরণ সহ ক্ষয় এবং র‍্যান্সিডিটির পার্থক্য ব্যাখ্যা করুন।
   উত্তর:

   • ক্ষয়: ধাতুগুলির ধীরে ধীরে অবনতি যা আর্দ্রতা, অক্সিজেন, বা অ্যাসিড দ্বারা ঘটে।
     উদাহরণ: লোহার মরিচা পড়া, রূপার কালো আবরণ।
   • র‍্যান্সিডিটি: তেল ও চর্বি অক্সিডাইজ হলে এটি দুর্গন্ধযুক্ত ও অখাদ্য হয়।
     উদাহরণ: পুরনো গhee-তে দুর্গন্ধ আসা।

10. বিস্তারিত ব্যাখ্যা করুন কীভাবে একটি রাসায়নিক প্রতিক্রিয়া তাপীয়, আলোক, এবং বৈদ্যুতিক বিশ্লেষণ দ্বারা ঘটানো যায়।
    উত্তর:

    • তাপীয় বিশ্লেষণ: তাপের দ্বারা যৌগ ভেঙে যায়। উদাহরণ: $CaCO₃ → CaO + CO₂$।
    • আলোক বিশ্লেষণ: সূর্যালোকের প্রভাবে বিক্রিয়া ঘটে। উদাহরণ: $2AgCl → 2Ag + Cl₂$।
    • বৈদ্যুতিক বিশ্লেষণ: বিদ্যুতের মাধ্যমে যৌগের বিশ্লেষণ ঘটে। উদাহরণ: $2H₂O → 2H₂ + O₂$।

---

অভিজ্ঞান এবং কারণ (Assertion and Reason, A&R) Continued

9. অভিজ্ঞান: সালোকসংশ্লেষণ একটি অন্তঃস্থ তাপ বিক্রিয়া।
   কারণ: এটি শক্তি শোষণ করে এবং গ্লুকোজ তৈরি করে।
   ক) উভয় অভিজ্ঞান এবং কারণ সত্য এবং কারণ অভিজ্ঞান ব্যাখ্যা করে।
   খ) উভয় অভিজ্ঞান এবং কারণ সত্য তবে কারণ অভিজ্ঞান ব্যাখ্যা করে না।
   গ) অভিজ্ঞান সত্য, তবে কারণ ভুল।
   ঘ) অভিজ্ঞান ভুল, তবে কারণ সত্য।
   উত্তর: ক) উভয় অভিজ্ঞান এবং কারণ সত্য এবং কারণ অভিজ্ঞান ব্যাখ্যা করে।

10. অভিজ্ঞান: লিড নাইট্রেট উত্তপ্ত করলে লিড অক্সাইড এবং নাইট্রোজেন ডাই অক্সাইড গ্যাস উৎপন্ন হয়।
    কারণ: এটি একটি তাপীয় বিশ্লেষণ প্রতিক্রিয়া।
    উত্তর: ক) উভয় অভিজ্ঞান এবং কারণ সত্য এবং কারণ অভিজ্ঞান ব্যাখ্যা করে।

---

কেস-ভিত্তিক প্রশ্ন Continued

কেস: একটি শিক্ষক একটি পরীক্ষায় সোডিয়াম সালফেট এবং ব্যারিয়াম ক্লোরাইডের সমাধান মিশিয়ে একটি সাদা তলানি তৈরি করেন।

• প্রশ্ন ১: সাদা তলানি কী?
  উত্তর: ব্যারিয়াম সালফেট।
• প্রশ্ন ২: প্রতিক্রিয়ার রাসায়নিক সমীকরণ লিখুন।
  উত্তর: $Na₂SO₄ + BaCl₂ → BaSO₄(s) + 2NaCl(aq)$।
• প্রশ্ন ৩: প্রতিক্রিয়াটির প্রকার কী?
  উত্তর: দ্বিগুণ স্থানচ্যুতি।

---

ফাঁকা স্থান পূরণ করুন Continued

9. মিথেন অক্সিজেনের সাথে পোড়ালে ______ এবং ______ উৎপন্ন হয়।
   উত্তর: কার্বন ডাই অক্সাইড, জল

10. পটাশিয়াম এবং পানির প্রতিক্রিয়ায় ______ গ্যাস উৎপন্ন হয়।
    উত্তর: হাইড্রোজেন

---

সত্য/মিথ্যা প্রশ্ন (True/False) Continued

7. হাইড্রোজেন একটি অক্সিডাইজিং এজেন্ট। (সত্য/মিথ্যা)
   উত্তর: মিথ্যা

8. পানি একটি যৌগ যা বৈদ্যুতিক বিশ্লেষণের মাধ্যমে বিশ্লেষণ করা যায়। (সত্য/মিথ্যা)
   উত্তর: সত্য

---

চিত্র-ভিত্তিক প্রশ্ন (Diagram-Based Questions) Continued

প্রশ্ন:

1. লিড নাইট্রেটের তাপীয় বিশ্লেষণের একটি সেটআপ অঙ্কন করুন এবং গ্যাস নির্গমন পর্যবেক্ষণ ব্যাখ্যা করুন।
   উত্তর:

• লিড নাইট্রেট উত্তপ্ত হলে নাইট্রোজেন ডাই অক্সাইড গ্যাস নির্গমন করে। এটি সাদাটে বাদামি বাষ্পের আকারে দৃশ্যমান।

Multiple Choice Questions (MCQs)

MCQs on "Chemical Reactions and Equations"

1. What is the product formed when magnesium burns in oxygen?

   • (a) Magnesium hydroxide
   • (b) Magnesium oxide
   • (c) Magnesium carbonate
   • (d) Magnesium chloride
     Answer: (b) Magnesium oxide

2. Which observation does NOT indicate a chemical reaction?

   • (a) Change in color
   • (b) Evolution of a gas
   • (c) Change in state
   • (d) Mixing of two substances without reaction
     Answer: (d) Mixing of two substances without reaction

3. Which of the following is the balanced equation for the reaction of zinc and hydrochloric acid?

   • (a) Zn + HCl → ZnCl + H
   • (b) Zn + 2HCl → ZnCl₂ + H₂
   • (c) Zn + H₂Cl₂ → ZnCl₂ + H₂
   • (d) Zn + 2HCl → Zn + H₂
     Answer: (b) Zn + 2HCl → ZnCl₂ + H₂

4. What type of reaction is represented by the equation: CaO + H₂O → Ca(OH)₂ + Heat?

   • (a) Decomposition reaction
   • (b) Combination reaction
   • (c) Displacement reaction
   • (d) Redox reaction
     Answer: (b) Combination reaction

5. Which gas is collected in double the quantity during the electrolysis of water?

   • (a) Oxygen
   • (b) Hydrogen
   • (c) Carbon dioxide
   • (d) Nitrogen
     Answer: (b) Hydrogen

6. What is the type of reaction in the equation: 2AgCl → 2Ag + Cl₂?

   • (a) Combination reaction
   • (b) Decomposition reaction
   • (c) Displacement reaction
   • (d) Oxidation reaction
     Answer: (b) Decomposition reaction

7. What is the white precipitate formed when sodium sulphate reacts with barium chloride?

   • (a) Barium sulphate
   • (b) Sodium chloride
   • (c) Sodium sulphate
   • (d) Potassium sulphate
     Answer: (a) Barium sulphate

8. Which process leads to rusting of iron?

   • (a) Corrosion
   • (b) Rancidity
   • (c) Decomposition
   • (d) Sublimation
     Answer: (a) Corrosion

9. Which of the following is a redox reaction?

   • (a) 3Fe + 4H₂O → Fe₃O₄ + 4H₂
   • (b) CaCO₃ → CaO + CO₂
   • (c) NaOH + HCl → NaCl + H₂O
   • (d) AgNO₃ + NaCl → AgCl + NaNO₃
     Answer: (a) 3Fe + 4H₂O → Fe₃O₄ + 4H₂

10. Why do chips manufacturers flush packets with nitrogen gas?

• (a) To provide flavor
• (b) To prevent moisture
• (c) To avoid oxidation of fats and oils
• (d) To reduce weight of the packets
  Answer: (c) To avoid oxidation of fats and oils

Additional MCQs

1. Which of the following observations indicate a chemical reaction has occurred?
   a) Change in temperature
   b) Evolution of gas
   c) Change in state
   d) All of the above
   Answer: d) All of the above

2. What is the chemical formula of quick lime?
   a) Ca(OH)₂
   b) CaO
   c) CaCO₃
   d) CaCl₂
   Answer: b) CaO

3. In the reaction $Fe + CuSO₄ → FeSO₄ + Cu$, what type of reaction is it?
   a) Combination
   b) Displacement
   c) Double displacement
   d) Decomposition
   Answer: b) Displacement

4. Which of these is an exothermic reaction?
   a) Decomposition of calcium carbonate
   b) Formation of slaked lime from quick lime
   c) Photosynthesis in plants
   d) Electrolysis of water
   Answer: b) Formation of slaked lime from quick lime

Short Answer Questions (SAQs)

1. Why should a magnesium ribbon be cleaned before burning?
   Answer: To remove the oxide layer on its surface, allowing it to burn more effectively.

2. Why is respiration considered an exothermic reaction?
   Answer: During respiration, glucose reacts with oxygen to release energy in the form of heat, making it an exothermic process.

Long Answer Questions (LAQs)

1. Explain the steps to balance a chemical equation using an example.
   Answer:

   • Write the unbalanced equation with correct formulas.
   • Count the number of atoms of each element on both sides.
   • Adjust coefficients to balance atoms, starting with elements that appear in only one reactant and product.
   • Verify that all elements are balanced.
     Example: Balancing $Fe + H₂O → Fe₃O₄ + H₂$:
     Step 1: $Fe + 4H₂O → Fe₃O₄ + 4H₂$.
     Step 2: Add coefficients to balance Fe: $3Fe + 4H₂O → Fe₃O₄ + 4H₂$.

2. Describe oxidation and reduction with examples.
   Answer:
   Oxidation is the gain of oxygen or loss of hydrogen, e.g., $2Cu + O₂ → 2CuO$.
   Reduction is the loss of oxygen or gain of hydrogen, e.g., $CuO + H₂ → Cu + H₂O$.

Assertion and Reason (A&R) Questions

1. Assertion: Magnesium burns with a dazzling white flame in air.
   Reason: Magnesium reacts with oxygen to form magnesium oxide.
   a) Both assertion and reason are true, and reason explains the assertion.
   b) Both assertion and reason are true, but reason does not explain the assertion.
   c) Assertion is true, but reason is false.
   d) Assertion is false, but reason is true.
   Answer: a) Both assertion and reason are true, and reason explains the assertion.

2. Assertion: Displacement reactions occur when a more reactive metal displaces a less reactive metal from its compound.
   Reason: Zinc displaces copper from copper sulfate because zinc is less reactive than copper.
   Answer: c) Assertion is true, but reason is false.

Case-Based Questions

Case: A student performs an experiment by adding dilute sulfuric acid to zinc granules. Bubbles are observed, and the flask becomes warm.

• Question 1: What gas is evolved during the reaction?
  Answer: Hydrogen gas.
• Question 2: Write the balanced chemical equation for the reaction.
  Answer: $Zn + H₂SO₄ → ZnSO₄ + H₂$.
• Question 3: Why does the flask become warm?
  Answer: The reaction is exothermic, releasing heat.

Diagram-Based Questions

Question: Label the diagram showing the electrolysis of water with appropriate parts (electrodes, gases collected, etc.).

Fill-in-the-Blanks

1. The chemical equation $H₂ + Cl₂ → 2HCl$ is a ______ reaction.
   Answer: Combination

2. The gas evolved when calcium carbonate is heated is ______.
   Answer: Carbon dioxide

Multiple Choice Questions (MCQs)

5. Which of the following is a decomposition reaction?
   a) $CaO + H₂O → Ca(OH)₂$
   b) $2H₂O → 2H₂ + O₂$
   c) $Fe + CuSO₄ → FeSO₄ + Cu$
   d) $Zn + HCl → ZnCl₂ + H₂$
   Answer: b) $2H₂O → 2H₂ + O₂$

6. What is the product when calcium hydroxide reacts with carbon dioxide?
   a) Calcium chloride
   b) Calcium carbonate
   c) Calcium oxide
   d) Quick lime
   Answer: b) Calcium carbonate

7. What type of reaction is represented by $Na₂SO₄ + BaCl₂ → BaSO₄ + 2NaCl$?
   a) Combination
   b) Displacement
   c) Double displacement
   d) Decomposition
   Answer: c) Double displacement

8. Why do chips manufacturers flush bags with nitrogen gas?
   a) To add flavor
   b) To prevent oxidation of fats and oils
   c) To sterilize the chips
   d) To enhance crispiness
   Answer: b) To prevent oxidation of fats and oils

---

Short Answer Questions (SAQs)

3. What is a precipitation reaction? Provide an example.
   Answer: A precipitation reaction occurs when two solutions react to form an insoluble solid (precipitate). Example: $Na₂SO₄ + BaCl₂ → BaSO₄(s) + 2NaCl(aq)$.

4. Why does the color of copper sulfate solution change when an iron nail is dipped in it?
   Answer: The iron displaces copper from the solution, forming iron sulfate, which is lighter in color.

---

Long Answer Questions (LAQs)

3. Discuss the importance of balancing chemical equations. Provide an example.
   Answer: Balancing chemical equations ensures that the law of conservation of mass is obeyed, meaning the number of atoms for each element is the same on both sides of the equation. For example:
   Unbalanced: $H₂ + O₂ → H₂O$
   Balanced: $2H₂ + O₂ → 2H₂O$.
   Here, balancing shows that two molecules of hydrogen react with one molecule of oxygen to produce two molecules of water.

4. Explain the terms corrosion and rancidity with examples.
   Answer:

   • Corrosion: The gradual degradation of metals due to reactions with moisture, oxygen, or acids. Example: Rusting of iron $4Fe + 3O₂ + 6H₂O → 4Fe(OH)₃$.
   • Rancidity: The spoilage of fats and oils due to oxidation, causing unpleasant taste and smell. Example: Spoiled butter develops an off-flavor due to oxidation.

---

Assertion and Reason (A&R) Questions

3. Assertion: Thermal decomposition reactions require heat to break compounds into simpler substances.
   Reason: Heating calcium carbonate produces calcium oxide and carbon dioxide.
   a) Both assertion and reason are true, and reason explains the assertion.
   b) Both assertion and reason are true, but reason does not explain the assertion.
   c) Assertion is true, but reason is false.
   d) Assertion is false, but reason is true.
   Answer: a) Both assertion and reason are true, and reason explains the assertion.

4. Assertion: Photosynthesis is an exothermic reaction.
   Reason: It absorbs sunlight to convert carbon dioxide and water into glucose.
   Answer: c) Assertion is false, but reason is true.

---

Case-Based Questions

Case: A teacher demonstrates the reaction between lead nitrate and potassium iodide solutions, producing a yellow precipitate.

• Question 1: What is the yellow precipitate formed?
  Answer: Lead iodide.
• Question 2: Write the balanced chemical equation for the reaction.
  Answer: $Pb(NO₃)₂(aq) + 2KI(aq) → PbI₂(s) + 2KNO₃(aq)$.
• Question 3: What type of reaction is this?
  Answer: Double displacement reaction.

---

Diagram-Based Questions

Question: Draw a labeled diagram to illustrate the electrolysis of water, and explain the observations at both electrodes.

---

Fill-in-the-Blanks

3. The black coating on silver articles is due to ______.
   Answer: Silver sulfide

4. The gas released when dilute hydrochloric acid reacts with zinc is ______.
   Answer: Hydrogen

---

Match the Following

1. Match the reaction type with its example:

   Reaction Type	Example
   Combination reaction	$C + O₂ → CO₂$
   Displacement reaction	$Zn + CuSO₄ → ZnSO₄ + Cu$
   Decomposition reaction	$CaCO₃ → CaO + CO₂$
   Double displacement	$NaCl + AgNO₃ → AgCl + NaNO₃$

---

True/False Questions

1. Respiration is an endothermic process. (True/False)
   Answer: False

2. Magnesium ribbon burns in oxygen to produce magnesium chloride. (True/False)
   Answer: False

Multiple Choice Questions (MCQs)

9. What is the chemical name of slaked lime?
   a) Calcium oxide
   b) Calcium hydroxide
   c) Calcium carbonate
   d) Calcium chloride
   Answer: b) Calcium hydroxide

10. Which of the following represents a redox reaction?
    a) $H₂ + Cl₂ → 2HCl$
    b) $ZnO + C → Zn + CO$
    c) $Na₂SO₄ + BaCl₂ → BaSO₄ + 2NaCl$
    d) $H₂O → H₂ + O₂$
    Answer: b) $ZnO + C → Zn + CO$

11. In the reaction $2AgCl → 2Ag + Cl₂$, the decomposition is caused by:
    a) Heat
    b) Electricity
    c) Light
    d) Catalyst
    Answer: c) Light

12. What product is formed when methane burns in oxygen?
    a) Hydrogen gas
    b) Carbon monoxide and water
    c) Carbon dioxide and water
    d) Carbon and hydrogen gas
    Answer: c) Carbon dioxide and water

---

Short Answer Questions (SAQs)

5. What is the role of a catalyst in a chemical reaction?
   Answer: A catalyst speeds up a chemical reaction without being consumed in the process.

6. Why are double displacement reactions called precipitation reactions?
   Answer: Double displacement reactions often produce an insoluble product (precipitate) as one of the products.

---

Long Answer Questions (LAQs)

5. Compare and contrast displacement and double displacement reactions with examples.
   Answer:

   • Displacement Reaction: A more reactive element displaces a less reactive element from its compound.
     Example: $Zn + CuSO₄ → ZnSO₄ + Cu$.
   • Double Displacement Reaction: Two compounds exchange ions to form two new compounds.
     Example: $Na₂SO₄ + BaCl₂ → BaSO₄ + 2NaCl$.

6. Explain how corrosion and rancidity are prevented. Provide examples.
   Answer:

   • Corrosion is prevented by painting, galvanization, and applying a protective layer. Example: Coating iron with zinc.
   • Rancidity is prevented by using airtight containers, antioxidants, and flushing with nitrogen gas. Example: Chips are packed with nitrogen.

---

Assertion and Reason (A&R) Questions

5. Assertion: Endothermic reactions absorb heat from the surroundings.
   Reason: Photosynthesis is an example of an exothermic reaction.
   a) Both assertion and reason are true, and reason explains the assertion.
   b) Both assertion and reason are true, but reason does not explain the assertion.
   c) Assertion is true, but reason is false.
   d) Assertion is false, but reason is true.
   Answer: c) Assertion is true, but reason is false.

6. Assertion: Sodium reacts vigorously with water to produce sodium hydroxide and hydrogen gas.
   Reason: Sodium is less reactive than potassium.
   Answer: c) Assertion is true, but reason is false.

---

Case-Based Questions

Case: A magnesium ribbon is burned in air, producing a dazzling white flame and a white powder.

• Question 1: What is the white powder formed?
  Answer: Magnesium oxide ($MgO$).
• Question 2: Write the balanced chemical equation for the reaction.
  Answer: $2Mg + O₂ → 2MgO$.
• Question 3: Is this reaction exothermic or endothermic? Explain.
  Answer: It is exothermic, as it releases heat and light.

---

Diagram-Based Questions

Question: Draw and label the apparatus used for the electrolysis of water. Explain the volume difference between the gases collected at the electrodes.
Answer:

• Hydrogen is collected in twice the volume of oxygen because water ($H₂O$) has two hydrogen atoms for every oxygen atom.

---

Fill-in-the-Blanks

5. The reaction $CaCO₃ → CaO + CO₂$ is an example of ______ decomposition.
   Answer: Thermal

6. In the reaction $2Cu + O₂ → 2CuO$, copper is ______ to copper oxide.
   Answer: Oxidized

---

Match the Following

2. Match the reactions with their products:

   Reaction	Product
   $Zn + HCl$	Zinc chloride + Hydrogen
   $Pb(NO₃)₂ + KI$	Lead iodide + Potassium nitrate
   $2H₂ + O₂$	Water
   $2AgCl$ (exposed to sunlight)	Silver + Chlorine

---

True/False Questions

3. The decomposition of calcium carbonate is an exothermic reaction. (True/False)
   Answer: False

4. In a redox reaction, one reactant is oxidized and another is reduced. (True/False)
   Answer: True

Multiple Choice Questions (MCQs)

ৰাসায়নিক প্ৰতিক্ৰিয়া আৰু সমীকৰণ সম্পৰ্কীয় গুৰুত্বপূর্ণ এমচিকিউ

1. মেগনেচিয়াম অক্সিজেনত জ্বলিলে কি উৎপন্ন হয়?

   • (ক) মেগনেচিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড
   • (খ) মেগনেচিয়াম অক্সাইড
   • (গ) মেগনেচিয়াম কাৰ্বনেট
   • (ঘ) মেগনেচিয়াম ক্ল’ৰাইড
     উত্তৰ: (খ) মেগনেচিয়াম অক্সাইড

2. নিম্নলিখিত কোনটো রাসায়নিক প্ৰতিক্ৰিয়াৰ নিৰ্দেশনা নহয়?

   • (ক) ৰঙৰ পৰিৱৰ্তন
   • (খ) গেছ নিৰ্গমন
   • (গ) অৱস্থাৰ পৰিৱৰ্তন
   • (ঘ) দুটা পদাৰ্থ মিশ্ৰণ হোৱা কিন্তু প্ৰতিক্ৰিয়া নহোৱা
     উত্তৰ: (ঘ) দুটা পদাৰ্থ মিশ্ৰণ হোৱা কিন্তু প্ৰতিক্ৰিয়া নহোৱা

3. জিঙ্ক আৰু হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এচিডৰ প্ৰতিক্ৰিয়াৰ সঠিক সমীকৰণটো কি?

   • (ক) Zn + HCl → ZnCl + H
   • (খ) Zn + 2HCl → ZnCl₂ + H₂
   • (গ) Zn + H₂Cl₂ → ZnCl₂ + H₂
   • (ঘ) Zn + 2HCl → Zn + H₂
     উত্তৰ: (খ) Zn + 2HCl → ZnCl₂ + H₂

4. CaO + H₂O → Ca(OH)₂ + তাপত কি ধৰণৰ প্ৰতিক্ৰিয়া হয়?

   • (ক) বিশ্লেষণ প্ৰতিক্ৰিয়া
   • (খ) সংযোজন প্ৰতিক্ৰিয়া
   • (গ) স্থানচ্যুতি প্ৰতিক্ৰিয়া
   • (ঘ) ৰেডক্স প্ৰতিক্ৰিয়া
     উত্তৰ: (খ) সংযোজন প্ৰতিক্ৰিয়া

5. জলৰ বৈদ্যুতিক বিশ্লেষণত কোন গেছ দ্বিগুণ পৰিমাণত সংগ্ৰহ কৰা হয়?

   • (ক) অক্সিজেন
   • (খ) হাইড্ৰ’জেন
   • (গ) কাৰ্বন ডাই অক্সাইড
   • (ঘ) নাইট্ৰ’জেন
     উত্তৰ: (খ) হাইড্ৰ’জেন

6. নিম্নলিখিত সমীকৰণত কি ধৰণৰ প্ৰতিক্ৰিয়া ঘটে: 2AgCl → 2Ag + Cl₂?

   • (ক) সংযোজন প্ৰতিক্ৰিয়া
   • (খ) বিশ্লেষণ প্ৰতিক্ৰিয়া
   • (গ) স্থানচ্যুতি প্ৰতিক্ৰিয়া
   • (ঘ) অক্সিডেচন প্ৰতিক্ৰিয়া
     উত্তৰ: (খ) বিশ্লেষণ প্ৰতিক্ৰিয়া

7. স’ডিয়াম ছালফেট আৰু বেৰিয়াম ক্ল’ৰাইডৰ প্ৰতিক্ৰিয়াত সাদা অৱক্ষেপ কি গঠিত হয়?

   • (ক) বেৰিয়াম ছালফেট
   • (খ) স’ডিয়াম ক্ল’ৰাইড
   • (গ) স’ডিয়াম ছালফেট
   • (ঘ) পটাছিয়াম ছালফেট
     উত্তৰ: (ক) বেৰিয়াম ছালফেট

8. লোহা ৰঙা হোৱাৰ কাৰণ কি?

   • (ক) ক্ষয়
   • (খ) ৰেনচিডিটি
   • (গ) বিশ্লেষণ
   • (ঘ) সবলিমেচন
     উত্তৰ: (ক) ক্ষয়

9. নিম্নলিখিত কোনটো ৰেডক্স প্ৰতিক্ৰিয়া?

   • (ক) 3Fe + 4H₂O → Fe₃O₄ + 4H₂
   • (খ) CaCO₃ → CaO + CO₂
   • (গ) NaOH + HCl → NaCl + H₂O
   • (ঘ) AgNO₃ + NaCl → AgCl + NaNO₃
     উত্তৰ: (ক) 3Fe + 4H₂O → Fe₃O₄ + 4H₂

10. চিপছ্ প্ৰস্তুতকাৰীসকলে পেকেটত নাইট্ৰ’জেন গেছ ব্যৱহাৰ কৰে কিয়?

• (ক) স্বাদ বৃদ্ধি কৰিবলৈ
• (খ) আর্দ্ৰতা ৰোধ কৰিবলৈ
• (গ) চর্বি আৰু তেলৰ অক্সিডেচন ৰোধ কৰিবলৈ
• (ঘ) পেকেটৰ ওজন হ্ৰাস কৰিবলৈ
  উত্তৰ: (গ) চর্বি আৰু তেলৰ অক্সিডেচন ৰোধ কৰিবলৈ

Additional MCQs:

16. কোনটো এটা এক্সোথাৰ্মিক প্ৰতিক্ৰিয়া?
    ক) পানীৰ বৈদ্যুতিক বিশ্লেষণ
    খ) পোনপটীয়া সালোকসংশ্লেষণ
    গ) প্ৰাকৃতিক গেছ দহন
    ঘ) চুন পাথৰ গৰম কৰা
    উত্তৰ: গ) প্ৰাকৃতিক গেছ দহন

17. ক্ষয়ৰ উদাহৰণ কোনটো?
    ক) চুনৰ সৈতে পানীৰ প্ৰতিক্ৰিয়া
    খ) লোহাৰ জং ধৰা
    গ) গ্লুক'জৰ সালোকসংশ্লেষণ
    ঘ) পটাছিয়াম ক্ল’ৰাইডৰ দ্ৰাৱণ প্রস্তুতি
    উত্তৰ: খ) লোহাৰ জং ধৰা

18. $H₂ + Cl₂ → 2HCl$ প্ৰতিক্ৰিয়াৰ সময়ত কোনটো পৰিৱৰ্তন ঘটে?
    ক) অক্সিজেনৰ হ্ৰাস
    খ) হাইড্ৰ’জেন আৰু ক্ল’ৰাইনৰ সংযোজন
    গ) হাইড্ৰ’জেনৰ অক্সিডেচন
    ঘ) ক্ল’ৰাইনৰ হ্ৰাস
    উত্তৰ: খ) হাইড্ৰ’জেন আৰু ক্ল’ৰাইনৰ সংযোজন

---

সংক্ষিপ্ত উত্তৰ প্ৰশ্ন (SAQs) Continued

9. কিয় ৰং লোহাৰ ওপৰত প্ৰয়োগ কৰা হয়?
   উত্তৰ: ৰং লোহাৰ ওপৰত এটা সুৰক্ষামূলক স্তৰ সৃষ্টি কৰে, যি ইয়াক আর্দ্ৰতা আৰু বতাহৰ পৰা সুৰক্ষা দিয়ে আৰু জং ধৰাৰ পৰা ৰক্ষা কৰে।

10. দুটা উদাহৰণৰ সৈতে হ্ৰাস প্ৰতিক্ৰিয়া ব্যাখ্যা কৰক।
    উত্তৰ:

    • হ্ৰাস প্ৰতিক্ৰিয়া হৈছে যেতিয়া এটা পদাৰ্থ অক্সিজেন হৰুৱায় বা হাইড্ৰ’জেন লাভ কৰে।
    • উদাহৰণ:
      $CuO + H₂ → Cu + H₂O$,
      $ZnO + C → Zn + CO$।

---

দীঘল উত্তৰ প্ৰশ্ন (LAQs) Continued

9. দুটা উদাহৰণৰ সৈতে ক্ষয় আৰু ৰেন্সিডিটিৰ পাৰ্থক্য ব্যাখ্যা কৰক।
   উত্তৰ:

   • ক্ষয়: ধাতুৰ শেহে শেহে অৱনতি, যি আর্দ্ৰতা, অক্সিজেন, বা তেজাবৰ প্ৰভাবে ঘটে।
     উদাহৰণ: লোহাৰ জং ধৰা, ৰূপাৰ ক'লা স্তৰ।
   • ৰেন্সিডিটি: তেল আৰু চর্বি অক্সিডাইজ হলে ই দুর্গন্ধযুক্ত আৰু অখাদ্য হয়।
     উদাহৰণ: পুৰণা ঘীৰে দুর্গন্ধ সৃষ্টি।

10. বিৱৰণ দিয়া হ’লে এটা রাসায়নিক প্ৰতিক্ৰিয়া কিদৰে তাপীয়, পোহৰ, আৰু বৈদ্যুতিক বিশ্লেষণৰ মাধ্যমে সংঘটিত হয়।
    উত্তৰ:

    • তাপীয় বিশ্লেষণ: তাপৰ দ্বাৰা যৌগ ভাঙি যায়। উদাহৰণ: $CaCO₃ → CaO + CO₂$।
    • আলোক বিশ্লেষণ: সূৰ্যৰ পোহৰৰ প্ৰভাৱত প্ৰতিক্ৰিয়া সংঘটিত হয়। উদাহৰণ: $2AgCl → 2Ag + Cl₂$।
    • বৈদ্যুতিক বিশ্লেষণ: বিদ্যুতৰ সহায়ত যৌগৰ বিশ্লেষণ ঘটে। উদাহৰণ: $2H₂O → 2H₂ + O₂$।

---

অভিজ্ঞান আৰু কাৰণ (Assertion and Reason, A&R) Continued

9. অভিজ্ঞান: সালোকসংশ্লেষণ এটা অন্তঃস্থ তাপ প্ৰতিক্ৰিয়া।
   কাৰণ: ই শক্তি শোষণ কৰি গ্লুক’জ উত্পন্ন কৰে।
   ক) দুয়ো অভিজ্ঞান আৰু কাৰণ সত্য আৰু কাৰণ অভিজ্ঞান ব্যাখ্যা কৰে।
   খ) দুয়ো অভিজ্ঞান আৰু কাৰণ সত্য কিন্তু কাৰণ অভিজ্ঞান ব্যাখ্যা নকৰে।
   গ) অভিজ্ঞান সত্য, কিন্তু কাৰণ ভ্ৰান্ত।
   ঘ) অভিজ্ঞান ভ্ৰান্ত, কিন্তু কাৰণ সত্য।
   উত্তৰ: ক) দুয়ো অভিজ্ঞান আৰু কাৰণ সত্য আৰু কাৰণ অভিজ্ঞান ব্যাখ্যা কৰে।

10. অভিজ্ঞান: লীড নাইট্ৰেট গৰম কৰিলে লীড অক্সাইড আৰু নাইট্ৰ’জেন ডাই অক্সাইড গেছ উৎপন্ন হয়।
    কাৰণ: এইটো এটা তাপীয় বিশ্লেষণ প্ৰতিক্ৰিয়া।
    উত্তৰ: ক) দুয়ো অভিজ্ঞান আৰু কাৰণ সত্য আৰু কাৰণ অভিজ্ঞান ব্যাখ্যা কৰে।

---

কেস-ভিত্তিক প্ৰশ্ন Continued

কেস: এখন পৰীক্ষাগাৰত এজন শিক্ষক সোডিয়াম সালফেট আৰু বেৰিয়াম ক্ল'ৰাইডৰ দ্ৰাৱণ মিশ্ৰিত কৰি এটা বগা তলানি দেখুৱাইছে।

• প্ৰশ্ন ১: বগা তলানিটো কি?
  উত্তৰ: বেৰিয়াম সালফেট।
• প্ৰশ্ন ২: প্ৰতিক্ৰিয়াৰ রাসায়নিক সমীকৰণ লিখা।
  উত্তৰ: $Na₂SO₄ + BaCl₂ → BaSO₄(s) + 2NaCl(aq)$।
• প্ৰশ্ন ৩: এইটো প্ৰতিক্ৰিয়াটোৰ প্ৰকাৰ কি?
  উত্তৰ: দ্বিগুণ স্থানচ্যুতি।

---

ফাঁকা স্থান পূৰণ Continued

9. মিথেন অক্সিজেনৰ সৈতে জ্বলাই দিলে ______ আৰু ______ উৎপন্ন হয়।
   উত্তৰ: কাৰ্বন ডাই অক্সাইড, পানী

10. পটাছিয়াম আৰু পানীৰ প্ৰতিক্ৰিয়াত ______ গেছ উৎপন্ন হয়।
    উত্তৰ: হাইড্ৰ’জেন

---

সত্য/মিথ্যা প্ৰশ্ন (True/False) Continued

7. হাইড্ৰ’জেন এটা অক্সিডাইজিং এজেণ্ট। (সত্য/মিথ্যা)
   উত্তৰ: মিথ্যা

8. পানী এটা যৌগ যাক বৈদ্যুতিক বিশ্লেষণৰ দ্বাৰা বিশ্লেষণ কৰিব পাৰি। (সত্য/মিথ্যা)
   উত্তৰ: সত্য

---

চিত্ৰ-ভিত্তিক প্ৰশ্ন (Diagram-Based Questions) Continued

প্ৰশ্ন:

1. লীড নাইট্ৰেটৰ তাপীয় বিশ্লেষণৰ এটা ব্যৱস্থা আঁকিব আৰু গেছ নিৰ্গমনৰ পৰ্যবেক্ষণ বর্ণনা কৰক।
   উত্তৰ:

• লীড নাইট্ৰেট গৰম কৰিলে নাইট্ৰ’জেন ডাই অক্সাইড গেছ নিৰ্গত হয়। ই সাদাটে বাদামী বাষ্পৰ ৰূপত দেখা যায়।

প্ৰশ্নবহু নিৰ্বাচনী (MCQs)
প্ৰশ্ন ১: তলৰ কোনটো ভাঙন প্ৰতিক্ৰিয়া (Decomposition Reaction)?
a) CaO + H₂O → Ca(OH)₂
b) 2H₂O → 2H₂ + O₂
c) Fe + CuSO₄ → FeSO₄ + Cu
d) Zn + HCl → ZnCl₂ + H₂
উত্তৰ: b) 2H₂O → 2H₂ + O₂

প্ৰশ্ন ২: কেলচিয়াম হাইড্ৰ'ক্সাইডে কাৰ্বন ডাইঅক্সাইডৰ সৈতে প্ৰতিক্ৰিয়া কৰিলে কি উৎপন্ন হয়?
a) কেলচিয়াম ক্ল'ৰাইড
b) কেলচিয়াম কাৰ্বনেট
c) কেলচিয়াম অক্সাইড
d) কুইক লাইম
উত্তৰ: b) কেলচিয়াম কাৰ্বনেট

প্ৰশ্ন ৩: তলৰ প্ৰতিক্ৰিয়াটো কি ধৰণৰ?
Na₂SO₄ + BaCl₂ → BaSO₄ + 2NaCl
a) সংযোজনা (Combination)
b) স্থানচ্যুতি (Displacement)
c) দ্বিগুণ স্থানচ্যুতি (Double Displacement)
d) ভাঙন (Decomposition)
উত্তৰ: c) দ্বিগুণ স্থানচ্যুতি

প্ৰশ্ন ৪: চিপছৰ পেকেটত নাইট্ৰ'জেন গেছ কেনেকৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়?
a) স্বাদ বৃদ্ধি কৰিবলৈ
b) চর্বি আৰু তেলৰ অক্সিডেশ্বন ৰোধ কৰিবলৈ
c) চিপছক জীবাণুমুক্ত কৰিবলৈ
d) খচখচীয়া কৰিবলৈ
উত্তৰ: b) চর্বি আৰু তেলৰ অক্সিডেশ্বন ৰোধ কৰিবলৈ

---

চমু উত্তৰ (SAQs)
প্ৰশ্ন ১: বৃষ্টিপাত প্ৰতিক্ৰিয়া (Precipitation Reaction) কি? উদাহৰণসহ লিখা।
উত্তৰ: বৃষ্টিপাত প্ৰতিক্ৰিয়া হল এনে এটা প্ৰতিক্ৰিয়া য’ত দুটা জলীয় মিশ্ৰণ পৰস্পৰ প্ৰতিক্ৰিয়া কৰি অবিহনে বস্তু (precipitate) গঠন কৰে। উদাহৰণ:
Na₂SO₄ + BaCl₂ → BaSO₄(s) + 2NaCl(aq)

প্ৰশ্ন ২: কিয় কপাৰ ছালফেটৰ ৰং সলনি হয়, যেতিয়া তাত এক ছৰপৰা লোহা গজাই দিয়া হয়?
উত্তৰ: লোহাই কপাৰক স্থানচ্যুতি কৰি লোহাৰ ছালফেট গঠন কৰে, যাৰ ৰং পোহৰ হ’ব।

---

দীঘল উত্তৰ (LAQs)
প্ৰশ্ন ১: ৰাসায়নিক সমীকৰণ বেলেন্স কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তা আলোচনা কৰক। উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰ: ৰাসায়নিক সমীকৰণ বেলেন্স কৰিলে ভৰসাম্য ৰখা যায় আৰু পৰমাণু সংৰক্ষণৰ আইন পালন হয়। উদাহৰণ:
বেলেন্স নহোৱা: H₂ + O₂ → H₂O
বেলেন্স: 2H₂ + O₂ → 2H₂O

প্ৰশ্ন ২: কৰ'ৰ'জন (Corrosion) আৰু ৰেন্সিডিটি (Rancidity)ৰ পাৰ্থক্য আলোচনা কৰক।
উত্তৰ:

• কৰ'ৰ'জন: ধাতুৰ ক্ষয় যি আর্দ্ৰতা, অক্সিজেন বা তেজৰ সৈতে প্ৰতিক্ৰিয়া কৰে। উদাহৰণ: লোহাৰ ৰঙা হোৱ।
• ৰেন্সিডিটি: চর্বি বা তেল অক্সিডেশ্বনৰ ফলত বিস্বাদ বা বেয়া গন্ধ হোৱা। উদাহৰণ: নষ্ট মাখন।

---

পূৰণ কৰা (Fill-in-the-Blanks)

1. ৰূপৰ উপৰত ______ ৰ ক'লা আসাৰ হয়।
   উত্তৰ: ৰূপৰ সালফাইড
2. ডাইলিউট HCl আৰু জিঙ্কৰ প্ৰতিক্ৰিয়াত ______ গেছ মুকলি হয়।
   উত্তৰ: হাইড্ৰ'জেন

---

বিবিধ মেলনি (Match the Following)

প্ৰতিক্ৰিয়া	উৎপন্ন
Zn + HCl	জিঙ্ক ক্ল'ৰাইড + হাইড্ৰ'জেন
Pb(NO₃)₂ + KI	লীড আয়'ডাইড + পটাছিয়াম নাইট্ৰেট
2H₂ + O₂	পানী
	ৰূপ + ক্ল'ৰিন 2AgCl (সূৰ্যৰ পোহৰত) সত্য-মিথ্যা প্ৰশ্ন (True/False Questions) শ্ব্বাস-প্ৰশ্বাস (Respiration) এটা এণ্ড’থাৰ্মিক প্ৰতিক্ৰিয়া। (True/False) উত্তৰ: False মেগনেছিয়াম ৰিবন অক্সিজেনত জ্বলি মেগনেছিয়াম ক্ল'ৰাইড উৎপন্ন কৰে। (True/False) উত্তৰ: False কেলচিয়াম কাৰ্বনেটৰ ভাঙন এটা এণ্ড’থাৰ্মিক প্ৰতিক্ৰিয়া। (True/False) উত্তৰ: False ৰেড’ক্স প্ৰতিক্ৰিয়াত এজনে অক্সিডেশ্বন হয় আৰু আনজনে ৰিডাক্স হয়। (True/False) উত্তৰ: True প্ৰশ্নবহু নিৰ্বাচনী (MCQs) প্ৰশ্ন ১: স্লেকড লাইমৰ ৰাসায়নিক নাম কি? a) কেলচিয়াম অক্সাইড b) কেলচিয়াম হাইড্ৰ'ক্সাইড c) কেলচিয়াম কাৰ্বনেট d) কেলচিয়াম ক্ল'ৰাইড উত্তৰ: b) কেলচিয়াম হাইড্ৰ'ক্সাইড প্ৰশ্ন ২: তলৰ কোনটো এটা ৰেড’ক্স প্ৰতিক্ৰিয়া? a) H₂ + Cl₂ → 2HCl b) ZnO + C → Zn + CO c) Na₂SO₄ + BaCl₂ → BaSO₄ + 2NaCl d) H₂O → H₂ + O₂ উত্তৰ: b) ZnO + C → Zn + CO প্ৰশ্ন ৩: তলৰ প্ৰতিক্ৰিয়াত (2AgCl → 2Ag + Cl₂) ভাঙন কাৰণে কি প্ৰয়োজন? a) তাপ b) বিদ্যুৎ c) পোহৰ d) অনুঘটক (Catalyst) উত্তৰ: c) পোহৰ প্ৰশ্ন ৪: মেথেন অক্সিজেনত জ্বলিলে কি উৎপন্ন হয়? a) হাইড্ৰ'জেন গেছ b) কাৰ্বন মন’ক্সাইড আৰু পানী c) কাৰ্বন ডাইঅক্সাইড আৰু পানী d) কাৰ্বন আৰু হাইড্ৰ'জেন গেছ উত্তৰ: c) কাৰ্বন ডাইঅক্সাইড আৰু পানী  দীঘল উত্তৰ (LAQs) প্ৰশ্ন ১: স্থানচ্যুতি (Displacement) আৰু দ্বিগুণ স্থানচ্যুতি (Double Displacement) প্ৰতিক্ৰিয়াৰ তুলনা কৰক। উত্তৰ: স্থানচ্যুতি প্ৰতিক্ৰিয়া: এটা অধিক প্ৰতিক্ৰিয়াশীল ধাতুৱে কম প্ৰতিক্ৰিয়াশীল ধাতুটোক স্থানচ্যুতি কৰে। উদাহৰণ: Zn + CuSO₄ → ZnSO₄ + Cu দ্বিগুণ স্থানচ্যুতি প্ৰতিক্ৰিয়া: দুটা যৌগৰ আইনৰ বিনিময়ৰ ফলত নতুন যৌগ গঠন হয়। উদাহৰণ: Na₂SO₄ + BaCl₂ → BaSO₄ + 2NaCl প্ৰশ্ন ২: কৰ'ৰ'জন আৰু ৰেন্সিডিটি কিদৰে ৰোধ কৰিব পৰা যায়? উদাহৰণ দিয়া। উত্তৰ: কৰ'ৰ'জন ৰোধ: ৰং দিয়া, গ্যালভেনাইজ কৰা বা প্ৰতিৰক্ষামূলক আবৰণ দিয়া। উদাহৰণ: লোহাৰ ওপৰত দস্তাৰ আৱৰণ। ৰেন্সিডিটি ৰোধ: বায়ুৰোধক পেকেট, অ্যান্টিঅ’ক্সিডেন্ট ব্যৱহাৰ, নাইট্ৰ'জেন গেছত পেকেট কৰা। উদাহৰণ: চিপছৰ পেকেট। ঘটনাকেন্দ্ৰিক প্ৰশ্ন (Case-Based Questions) ঘটনা: এজন শিক্ষক ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ আগত লীড নাইট্ৰেট আৰু পটাছিয়াম আয়'ডাইডৰ প্ৰতিক্ৰিয়া দেখুৱাইছিল, য’ত এটা হলুদ অবিহনে বস্তু উৎপন্ন হৈছিল। প্ৰশ্ন ১: হলুদ অবিহনে বস্তুটো কি? উত্তৰ: লীড আয়'ডাইড (PbI₂) প্ৰশ্ন ২: প্ৰতিক্ৰিয়াৰ বেলেন্স কৰা ৰাসায়নিক সমীকৰণ লিখা। উত্তৰ: Pb(NO₃)₂ + 2KI → PbI₂ + 2KNO₃ প্ৰশ্ন ৩: এই প্ৰতিক্ৰিয়াটো কি ধৰণৰ? উত্তৰ: দ্বিগুণ স্থানচ্যুতি প্ৰতিক্ৰিয়া আঁকন ভিত্তিক প্ৰশ্ন (Diagram-Based Questions) প্ৰশ্ন: পানীৰ বৈদ্যুতিক বিশ্লেষণৰ (Electrolysis) বাবে ব্যৱহৃত উপকৰণৰ আঁকিত দৃশ্য আঁকা আৰু বৰ্ণনা কৰক। উত্তৰ: হাইড্ৰ'জেনৰ পৰিমাণ অক্সিজেনতকৈ দ্বিগুণ থাকে, কাৰণ পানীত (H₂O) দুটা হাইড্ৰ'জেন পৰমাণু আৰু এটা অক্সিজেন থাকে।

बहुविकल्पीय प्रश्न (MCQs)

रासायनिक प्रतिक्रियाएँ और समीकरणों पर महत्वपूर्ण MCQs

1. जब मैग्नीशियम ऑक्सीजन में जलता है, तो क्या बनता है?

   • (क) मैग्नीशियम हाइड्रॉक्साइड
   • (ख) मैग्नीशियम ऑक्साइड
   • (ग) मैग्नीशियम कार्बोनेट
   • (घ) मैग्नीशियम क्लोराइड
     उत्तर: (ख) मैग्नीशियम ऑक्साइड

2. निम्नलिखित में से कौन-सा रासायनिक प्रतिक्रिया का संकेत नहीं देता है?

   • (क) रंग में परिवर्तन
   • (ख) गैस का उत्सर्जन
   • (ग) अवस्था में परिवर्तन
   • (घ) दो पदार्थों का मिलना लेकिन प्रतिक्रिया न होना
     उत्तर: (घ) दो पदार्थों का मिलना लेकिन प्रतिक्रिया न होना

3. जिंक और हाइड्रोक्लोरिक एसिड की प्रतिक्रिया के लिए सही समीकरण क्या है?

   • (क) Zn + HCl → ZnCl + H
   • (ख) Zn + 2HCl → ZnCl₂ + H₂
   • (ग) Zn + H₂Cl₂ → ZnCl₂ + H₂
   • (घ) Zn + 2HCl → Zn + H₂
     उत्तर: (ख) Zn + 2HCl → ZnCl₂ + H₂

4. CaO + H₂O → Ca(OH)₂ + Heat किस प्रकार की प्रतिक्रिया है?

   • (क) विघटन प्रतिक्रिया
   • (ख) संयोजन प्रतिक्रिया
   • (ग) विस्थापन प्रतिक्रिया
   • (घ) रिडॉक्स प्रतिक्रिया
     उत्तर: (ख) संयोजन प्रतिक्रिया

5. जल के इलेक्ट्रोलिसिस के दौरान कौन-सी गैस दोगुनी मात्रा में प्राप्त होती है?

   • (क) ऑक्सीजन
   • (ख) हाइड्रोजन
   • (ग) कार्बन डाइऑक्साइड
   • (घ) नाइट्रोजन
     उत्तर: (ख) हाइड्रोजन

6. समीकरण 2AgCl → 2Ag + Cl₂ किस प्रकार की प्रतिक्रिया है?

   • (क) संयोजन प्रतिक्रिया
   • (ख) विघटन प्रतिक्रिया
   • (ग) विस्थापन प्रतिक्रिया
   • (घ) ऑक्सीकरण प्रतिक्रिया
     उत्तर: (ख) विघटन प्रतिक्रिया

7. सोडियम सल्फेट और बैरियम क्लोराइड की प्रतिक्रिया में कौन-सा सफेद अवक्षेप बनता है?

   • (क) बैरियम सल्फेट
   • (ख) सोडियम क्लोराइड
   • (ग) सोडियम सल्फेट
   • (घ) पोटेशियम सल्फेट
     उत्तर: (क) बैरियम सल्फेट

8. लोहे के जंग लगने का कारण क्या है?

   • (क) क्षरण
   • (ख) बासीपन (रैंसिडिटी)
   • (ग) विघटन
   • (घ) उर्ध्वपातन (सब्लिमेशन)
     उत्तर: (क) क्षरण

9. निम्नलिखित में से कौन-सी प्रतिक्रिया रिडॉक्स प्रतिक्रिया है?

   • (क) 3Fe + 4H₂O → Fe₃O₄ + 4H₂
   • (ख) CaCO₃ → CaO + CO₂
   • (ग) NaOH + HCl → NaCl + H₂O
   • (घ) AgNO₃ + NaCl → AgCl + NaNO₃
     उत्तर: (क) 3Fe + 4H₂O → Fe₃O₄ + 4H₂

10. चिप्स बनाने वाली कंपनियाँ पैकेट में नाइट्रोजन गैस क्यों भरती हैं?

• (क) स्वाद बढ़ाने के लिए
• (ख) नमी रोकने के लिए
• (ग) वसा और तेल के ऑक्सीकरण को रोकने के लिए
• (घ) पैकेट का वजन कम करने के लिए
  उत्तर: (ग) वसा और तेल के ऑक्सीकरण को रोकने के लिए 

Additional MCQs:

निम्नलिखित में से कौन-सा अवलोकन रासायनिक प्रतिक्रिया के घटित होने का संकेत देता है?
a) तापमान में परिवर्तन
b) गैस का उत्सर्जन
c) अवस्था में परिवर्तन
d) उपरोक्त सभी
उत्तर: d) उपरोक्त सभी

सामान चूना (Quick Lime) का रासायनिक सूत्र क्या है?
a) Ca(OH)₂
b) CaO
c) CaCO₃
d) CaCl₂
उत्तर: b) CaO

प्रतिक्रिया $\text{Fe} + \text{CuSO}_4 \rightarrow \text{FeSO}_4 + \text{Cu}$ में किस प्रकार की प्रतिक्रिया है?
a) संयोजन (Combination)
b) विस्थापन (Displacement)
c) द्वि-विस्थापन (Double Displacement)
d) विघटन (Decomposition)
उत्तर: b) विस्थापन

इनमें से कौन-सी एक उष्माक्षेपी प्रतिक्रिया (Exothermic Reaction) है?
a) कैल्शियम कार्बोनेट का विघटन
b) साधारण चूने से बुझा चूना बनना
c) पौधों में प्रकाश-संश्लेषण
d) जल का विद्युत अपघटन
उत्तर: b) साधारण चूने से बुझा चूना बनना

---

लघु उत्तर प्रश्न (SAQs)

मैग्नीशियम रिबन को जलाने से पहले साफ़ क्यों किया जाता है?
उत्तर: उसकी सतह पर उपस्थित ऑक्साइड परत को हटाने के लिए, ताकि वह अधिक प्रभावी ढंग से जल सके।

श्वसन को उष्माक्षेपी प्रतिक्रिया क्यों माना जाता है?
उत्तर: श्वसन के दौरान ग्लूकोज़ ऑक्सीजन के साथ प्रतिक्रिया करता है और ऊष्मा के रूप में ऊर्जा मुक्त करता है।

---

दीर्घ उत्तर प्रश्न (LAQs)

एक रासायनिक समीकरण को संतुलित करने के चरणों को एक उदाहरण के साथ समझाएं।
उत्तर:

1. असंतुलित समीकरण लिखें।
2. प्रत्येक तत्व के परमाणुओं की संख्या दोनों पक्षों पर गिनें।
3. केवल गुणांक समायोजित करके संतुलन करें, उन तत्वों से शुरू करें जो केवल एक अभिकारक और उत्पाद में उपस्थित हैं।
4. सत्यापित करें कि सभी तत्व संतुलित हैं।

उदाहरण:
असंतुलित: $\text{Fe} + \text{H}_2\text{O} \rightarrow \text{Fe}_3\text{O}_4 + \text{H}_2$
संतुलित: $3\text{Fe} + 4\text{H}_2\text{O} \rightarrow \text{Fe}_3\text{O}_4 + 4\text{H}_2$

ऑक्सीकरण और अपचयन को उदाहरण सहित समझाएं।
उत्तर:

• ऑक्सीकरण: ऑक्सीजन प्राप्त करना या हाइड्रोजन खोना।
  उदाहरण: $2\text{Cu} + \text{O}_2 \rightarrow 2\text{CuO}$
• अपचयन: ऑक्सीजन खोना या हाइड्रोजन प्राप्त करना।
  उदाहरण: $\text{CuO} + \text{H}_2 \rightarrow \text{Cu} + \text{H}_2\text{O}$

---

मिलान करें

प्रतिक्रिया के प्रकार और उनके उदाहरण:

प्रतिक्रिया का प्रकार	उदाहरण
संयोजन प्रतिक्रिया (Combination)	$\text{C} + \text{O}_2 \rightarrow \text{CO}_2$
विस्थापन प्रतिक्रिया (Displacement)	$\text{Zn} + \text{CuSO}_4 \rightarrow \text{ZnSO}_4 + \text{Cu}$
विघटन प्रतिक्रिया (Decomposition)	$\text{CaCO}_3 \rightarrow \text{CaO} + \text{CO}_2$
द्वि-विस्थापन प्रतिक्रिया (Double Displacement) बहुविकल्पीय प्रश्न (MCQs): पानी के विद्युत अपघटन में गैसों की मात्रा में अंतर क्यों होता है? a) ऑक्सीजन की मात्रा हाइड्रोजन से कम होती है। b) हाइड्रोजन की मात्रा ऑक्सीजन से कम होती है। c) दोनों गैस समान मात्रा में उत्पन्न होती हैं। d) ऑक्सीजन और हाइड्रोजन अनुपात में नहीं होती हैं। उत्तर: a) ऑक्सीजन की मात्रा हाइड्रोजन से कम होती है। कैल्शियम कार्बोनेट को गर्म करने पर कौन सी गैस उत्पन्न होती है? a) ऑक्सीजन b) कार्बन डाइऑक्साइड c) हाइड्रोजन d) नाइट्रोजन उत्तर: b) कार्बन डाइऑक्साइड लघु उत्तरीय प्रश्न (SAQs): रासायनिक अभिक्रिया में उत्प्रेरक (Catalyst) की भूमिका क्या है? उत्तर: उत्प्रेरक रासायनिक अभिक्रिया की गति को बढ़ाता है और स्वयं प्रक्रिया में उपभोग नहीं होता। युग्म विस्थापन अभिक्रियाओं को अवक्षेपण अभिक्रियाएँ क्यों कहते हैं? उत्तर: क्योंकि इन अभिक्रियाओं में अक्सर एक अघुलनशील ठोस (अवक्षेप) उत्पन्न होता है। दीर्घ उत्तरीय प्रश्न (LAQs): विस्थापन और युग्म विस्थापन अभिक्रियाओं की तुलना और उदाहरणों सहित व्याख्या करें। उत्तर: विस्थापन अभिक्रिया: इसमें एक अधिक क्रियाशील तत्व, एक कम क्रियाशील तत्व को उसके यौगिक से विस्थापित करता है। उदाहरण: Zn + CuSO₄ → ZnSO₄ + Cu युग्म विस्थापन अभिक्रिया: इसमें दो यौगिक आयनों का आदान-प्रदान करते हैं और नए यौगिक बनाते हैं। उदाहरण: Na₂SO₄ + BaCl₂ → BaSO₄ + 2NaCl जंग और दुर्गंध को रोकने के तरीके समझाएँ। उत्तर: जंग रोकने के तरीके: धातुओं पर पेंटिंग, गैल्वेनाइजेशन या सुरक्षात्मक कोटिंग लगाना। उदाहरण: लोहे पर जिंक की कोटिंग। दुर्गंध रोकने के तरीके: वायुरोधी डिब्बों का उपयोग। एंटीऑक्सिडेंट्स का प्रयोग। नाइट्रोजन गैस से पैकिंग। उदाहरण: चिप्स के पैकेट। कथन और कारण (Assertion and Reason): कथन: एन्डोथर्मिक अभिक्रियाएँ वातावरण से ऊष्मा को अवशोषित करती हैं। कारण: प्रकाश संश्लेषण एक उष्माक्षेपी अभिक्रिया है। a) कथन और कारण दोनों सही हैं, और कारण कथन को स्पष्ट करता है। b) कथन और कारण दोनों सही हैं, लेकिन कारण कथन को स्पष्ट नहीं करता। c) कथन सही है, लेकिन कारण गलत है। d) कथन गलत है, लेकिन कारण सही है। उत्तर: c) कथन सही है, लेकिन कारण गलत है। प्रश्न: सोडियम जल के साथ तीव्रता से प्रतिक्रिया करता है। इसके कारण क्या हैं? उत्तर: सोडियम पोटैशियम की तुलना में कम क्रियाशील है। अभिलेख आधारित प्रश्न (Case-Based Questions): प्रकरण: एक शिक्षक ने सीसा नाइट्रेट और पोटैशियम आयोडाइड के घोलों के बीच प्रतिक्रिया प्रदर्शित की, जिसमें पीला अवक्षेप बना। पीला अवक्षेप क्या है? उत्तर: सीसा आयोडाइड। अभिक्रिया का संतुलित रासायनिक समीकरण लिखें। उत्तर: Pb(NO₃)₂ (aq) + 2KI (aq) → PbI₂ (s) + 2KNO₃ (aq)। यह अभिक्रिया किस प्रकार की है? उत्तर: युग्म विस्थापन अभिक्रिया। आरेख आधारित प्रश्न: पानी के विद्युत अपघटन का आरेख बनाइए और दोनों इलेक्ट्रोड पर होने वाली प्रतिक्रियाओं को समझाइए। उत्तर: हाइड्रोजन गैस ऑक्सीजन की तुलना में दोगुनी मात्रा में उत्पन्न होती है। यह पानी के अणु (H₂O) के रासायनिक संघटन के कारण है। रिक्त स्थान भरें (Fill-in-the-Blanks): CaCO₃ → CaO + CO₂ प्रतिक्रिया ______ विघटन का उदाहरण है। उत्तर: ऊष्मीय 2Cu + O₂ → 2CuO में तांबे का ______ हो रहा है। उत्तर: ऑक्सीकरण सत्य/असत्य (True/False): कैल्शियम कार्बोनेट का विघटन उष्माक्षेपी अभिक्रिया है। (सत्य/असत्य) उत्तर: असत्य रेडॉक्स प्रतिक्रिया में, एक अभिकारक ऑक्सीकरण और दूसरा अपचयित होता है। (सत्य/असत्य) उत्तर: सत्य ------------------------------------------------------------------- MCQ of Class 10th Science: NCERT Hindi Medium, English Medium, Bengali Medium, Assamese Medium for CBSE and State Boards Preparing for the Class 10th Science exam can be a daunting task, especially when it comes to mastering multiple-choice questions (MCQs). Whether you're studying in Hindi, English, Bengali, or Assamese medium, this guide provides you with a comprehensive approach to excel in MCQs for CBSE and all state boards. These MCQs are also crucial for various competitive exams like NTSE, Olympiads, and state scholarship tests.

Why Focus on MCQs?

High Weightage: MCQs often form a significant portion of the Class 10th Science exam. Competitive Edge: Most entrance exams and scholarships include MCQs to test conceptual understanding. Efficiency: Solving MCQs enhances time management and quick decision-making skills.

Key Topics Covered in Class 10 Science MCQs

Here are some important chapters and topics to focus on:

Physics

Light - Reflection and Refraction: Lenses, mirrors, and ray diagrams. Electricity: Ohm's Law, resistors in series and parallel, and power calculations. Magnetic Effects of Electric Current: Electromagnetic induction and magnetic field lines. Sources of Energy: Renewable and non-renewable energy sources.

Chemistry

Chemical Reactions and Equations: Types of reactions and balancing equations. Acids, Bases, and Salts: pH scale, common salts, and their properties. Metals and Non-Metals: Properties, reactions, and uses. Carbon and Its Compounds: Functional groups and nomenclature.

Biology

Life Processes: Nutrition, respiration, excretion, and transportation. Control and Coordination: Nervous system and hormonal coordination. Reproduction: Asexual and sexual reproduction in plants and animals. Heredity and Evolution: Mendel’s laws and Darwin’s theory.

MCQs for Competitive Exams

NTSE: Focus on critical thinking-based MCQs. Olympiads: Emphasize conceptual depth in Physics, Chemistry, and Biology. State-Level Scholarship Exams: Practice questions tailored to the respective state board syllabus.

MCQ Preparation Tips

Understand the Syllabus: Be thorough with the NCERT textbook and state board materials. Practice Regularly: Solve chapter-wise MCQs after completing each topic. Mock Tests: Take full-length tests to improve speed and accuracy. Use Previous Year Papers: Analyze trends and frequently asked questions. Focus on Diagrams and Tables: Many MCQs are based on diagrams, equations, or data from tables.

Resources for Class 10 Science MCQs

NCERT-Based Resources:

Chapter-end exercises in NCERT books. Exemplar problems.

Language-Specific Materials:

Hindi Medium: Reference books like “NCERT Science Made Easy” for Hindi medium. Bengali Medium: Practice papers aligned with West Bengal board. Assamese Medium: Supplementary materials provided by SEBA.

Online Resources:

Websites offering free MCQ quizzes and PDFs. Mobile apps tailored for Class 10 Science practice.

Importance of Language-Specific Content

Studying in your preferred medium ensures better understanding and retention. Students from Hindi, Bengali, and Assamese mediums should focus on localized resources while aligning with CBSE patterns for competitive exams.

Conclusion

Mastering MCQs for Class 10th Science is not just about rote learning but understanding concepts deeply. With the right resources and consistent practice, you can excel in your board exams and ace competitive tests. Whether you’re studying in Hindi, English, Bengali, or Assamese medium, start your preparation today and unlock your academic potential!

$\text{NaCl} + \text{AgNO}_3 \rightarrow \text{AgCl} + \text{NaNO}_3$