Class 10 Science CHAPTER 2: Acids, Bases and Salts (Bengali, English & Assamese Medium)

MCQs: 

১. অ্যাসিড যখন নীল লিটমাস পেপারের সাথে বিক্রিয়া করে, তখন কী রঙ পরিবর্তন হয়?

(ক) লাল
(খ) হলুদ
(গ) সবুজ
(ঘ) কোনও পরিবর্তন হয় না
উত্তর: (ক) লাল

২. নিম্নলিখিতগুলির মধ্যে কোনটি প্রাকৃতিক অ্যাসিড-বেস নির্দেশক?
(ক) মিথাইল অরেঞ্জ
(খ) ফেনলফথ্যালিন
(গ) হলুদ গুঁড়ো (হলুদ)
(ঘ) সোডিয়াম হাইড্রোক্সাইড
উত্তর: (গ) হলুদ গুঁড়ো

৩. একটি ধাতু অ্যাসিডের সাথে বিক্রিয়া করলে কোন গ্যাস উৎপন্ন হয়?
(ক) অক্সিজেন
(খ) নাইট্রোজেন
(গ) হাইড্রোজেন
(ঘ) কার্বন ডাই অক্সাইড
উত্তর: (গ) হাইড্রোজেন

৪. যখন চুন পানির মাধ্যমে কার্বন ডাই অক্সাইড গ্যাস প্রবাহিত হয়, এটি কীভাবে পরিবর্তিত হয়?
(ক) নীল
(খ) দুধের মতো সাদা
(গ) স্বচ্ছ
(ঘ) রঙহীন
উত্তর: (খ) দুধের মতো সাদা

৫. কোন pH মানটি একটি নিরপেক্ষ দ্রবণকে উপস্থাপন করে?
(ক) ০
(খ) ৫
(গ) ৭
(ঘ) ১৪
উত্তর: (গ) ৭

৬. অ্যান্টাসিডের প্রধান উপাদান কী?
(ক) সোডিয়াম হাইড্রোক্সাইড
(খ) ম্যাগনেসিয়াম হাইড্রোক্সাইড
(গ) ক্যালসিয়াম হাইড্রোক্সাইড
(ঘ) পটাসিয়াম হাইড্রোক্সাইড
উত্তর: (খ) ম্যাগনেসিয়াম হাইড্রোক্সাইড

৭. কোন লবণটি পানির স্থায়ী কঠোরতা দূর করতে ব্যবহৃত হয়?
(ক) সোডিয়াম ক্লোরাইড
(খ) ওয়াশিং সোডা
(গ) ব্লিচিং পাউডার
(ঘ) বেকিং সোডা
উত্তর: (খ) ওয়াশিং সোডা

৮. কোন pH মানের পরিসরটি শক্তিশালী অ্যাসিডিক বলে বিবেচিত হয়?
(ক) ০–৩
(খ) ৪–৬
(গ) ৭–৯
(ঘ) ১০–১৪
উত্তর: (ক) ০–৩

৯. CaOCl₂ যৌগটির সাধারণ নাম কী?
(ক) ব্লিচিং পাউডার
(খ) ওয়াশিং সোডা
(গ) বেকিং সোডা
(ঘ) জিপসাম
উত্তর: (ক) ব্লিচিং পাউডার

১০. প্লাস্টার অফ প্যারিসের রাসায়নিক নাম কী?
(ক) ক্যালসিয়াম কার্বোনেট
(খ) ক্যালসিয়াম সালফেট হেমিহাইড্রেট
(গ) ক্যালসিয়াম সালফেট ডিহাইড্রেট
(ঘ) ক্যালসিয়াম হাইড্রোক্সাইড
উত্তর: (খ) ক্যালসিয়াম সালফেট হেমিহাইড্রেট

১১. অ্যাসিড পাতলা করার সময় অ্যাসিডকে পানিতে যোগ করতে বলা হয়, পানিকে অ্যাসিডে নয়। কেন?
(ক) অত্যধিক উত্তাপজনিত প্রতিক্রিয়া এড়াতে
(খ) দ্রবণকে কম ঘন করতে
(গ) অ্যাসিড ছিটে যাওয়া প্রতিরোধ করতে
(ঘ) (ক) এবং (গ) উভয়
উত্তর: (ঘ) (ক) এবং (গ) উভয়

১২. সোডিয়াম হাইড্রোজেন কার্বোনেট অ্যাসিডের সাথে বিক্রিয়া করলে কী তৈরি হয়?
(ক) কেবল লবণ এবং জল
(খ) কেবল কার্বন ডাই অক্সাইড
(গ) লবণ, জল এবং কার্বন ডাই অক্সাইড
(ঘ) হাইড্রোজেন গ্যাস
উত্তর: (গ) লবণ, জল এবং কার্বন ডাই অক্সাইড

1. বেকিং সোডা অ্যাসিডিক দ্রবণে যোগ করলে কী হয়?

   • (a) এটি অম্লতা বৃদ্ধি করে
   • (b) এটি অ্যাসিড নিরপেক্ষ করে
   • (c) এটি হাইড্রোজেন গ্যাস নির্গত করে
   • (d) এটি দ্রবণটিকে গোলাপি করে তোলে
     উত্তর: (b) এটি অ্যাসিড নিরপেক্ষ করে

2. নিম্নলিখিত কোনটি ঘ্রাণ সূচক নয়?

   • (a) পেঁয়াজ
   • (b) ভ্যানিলা
   • (c) লবঙ্গ
   • (d) হলুদ
     উত্তর: (d) হলুদ

3. চুনের জলে দীর্ঘক্ষণ কার্বন ডাই অক্সাইড প্রবাহিত করলে কী ঘটে?

   • (a) চুনের জল পরিষ্কার থাকে
   • (b) চুনের জল দুধের মতো হয় এবং পরে আবার পরিষ্কার হয়
   • (c) কোনও প্রতিক্রিয়া ঘটে না
   • (d) চুনের জল লাল হয়ে যায়
     উত্তর: (b) চুনের জল দুধের মতো হয় এবং পরে আবার পরিষ্কার হয়

4. নিম্নলিখিত কোন প্রতিক্রিয়া নিরপেক্ষকরণের উদাহরণ?

   • (a) $HCl + Zn → ZnCl_2 + H_2$
   • (b) $NaOH + HCl → NaCl + H_2O$
   • (c) $2HCl + CaCO_3 → CaCl_2 + CO_2 + H_2O$
   • (d) $CH_3COOH → CH_3COO^- + H^+$
     উত্তর: (b) $NaOH + HCl → NaCl + H_2O$

5. তাজা লেবুর রসের পিএইচ প্রায় কত?

   • (a) 2
   • (b) 7
   • (c) 9
   • (d) 13
     উত্তর: (a) 2

---

সংক্ষিপ্ত উত্তর প্রশ্ন (SAQs)

1. অ্যাসিড এবং বেসে ফেনলফথালিনের রঙ কীভাবে পরিবর্তিত হয়?
   উত্তর: ফেনলফথালিন অ্যাসিডিক দ্রবণে বর্ণহীন এবং বেসিক দ্রবণে গোলাপি হয়ে যায়।

2. ম্যাগনেশিয়ার দুধ পাকস্থলীর অম্লতা নিরাময়ে কেন কার্যকর?
   উত্তর: ম্যাগনেশিয়ার দুধ একটি ক্ষার যা অতিরিক্ত অ্যাসিড নিরপেক্ষ করে অস্বস্তি দূর করে।

3. প্লাস্টার অফ প্যারিস প্রস্তুতিতে জিপসামের ভূমিকা কী?
   উত্তর: জিপসামকে ৩৭৩ K এ গরম করে পানি হারিয়ে প্লাস্টার অফ প্যারিস তৈরি করা হয়:
   $CaSO_4.2H_2O → CaSO_4. \frac{1}{2} H_2O + 1.5H_2O$।

---

দীর্ঘ উত্তর প্রশ্ন (LAQs)

1. মানব দেহের স্বাস্থ্য রক্ষায় পিএইচের গুরুত্ব ব্যাখ্যা করুন। উদাহরণ দিন।
   উত্তর:

   • রক্তের পিএইচ (৭.৩৫–৭.৪৫) বিপাকীয় কার্যকলাপের জন্য অপরিহার্য।
   • হজমের এনজাইম নির্দিষ্ট পিএইচ-এ কার্যকর হয়, যেমন পেপসিন পাকস্থলীতে প্রায় পিএইচ ২-এ কাজ করে।
   • মুখের পিএইচ ব্যাকটেরিয়ার কারণে ৫.৫-এর নিচে নামলে দাঁতের ক্ষয় ঘটে। ক্ষারীয় টুথপেস্ট অতিরিক্ত অ্যাসিড নিরপেক্ষ করতে সাহায্য করে।

2. ব্লিচিং পাউডার প্রস্তুতি, রাসায়নিক প্রতিক্রিয়া এবং এর ব্যবহারগুলি ব্যাখ্যা করুন।
   উত্তর:

   • প্রস্তুতি: ব্লিচিং পাউডার ক্লোরিন এবং স্লেকড লাইমের মাধ্যমে তৈরি হয়:
     $Ca(OH)_2 + Cl_2 → CaOCl_2 + H_2O$।
   • ব্যবহার:
     • পানীয় জল জীবাণুমুক্ত করতে।
     • টেক্সটাইল এবং কাগজ ব্লিচ করতে।
     • রাসায়নিক শিল্পে অক্সিডাইজিং এজেন্ট হিসেবে।

---

উক্তি ও কারণ (A&R) প্রশ্ন

1. উক্তি: মুখের পিএইচ ৫.৫-এর নিচে হলে দাঁতের এনামেল দ্রবীভূত হয়।
   কারণ: অ্যাসিডিক পিএইচ এনামেলের ক্যালসিয়াম হাইড্রোক্সিয়াপাটাইট ক্ষয় করে।
   বিকল্প:
   • (a) উক্তি এবং কারণ উভয়ই সত্য এবং কারণটি উক্তি ব্যাখ্যা করে।
   • (b) উক্তি এবং কারণ উভয়ই সত্য, তবে কারণটি উক্তি ব্যাখ্যা করে না।
   • (c) উক্তি সত্য, কিন্তু কারণ ভুল।
   • (d) উক্তি এবং কারণ উভয়ই ভুল।
     উত্তর: (a)

---

কেস-ভিত্তিক প্রশ্ন

কেস: এক ছাত্র ম্যাগনেশিয়াম এবং পাতলা সালফিউরিক অ্যাসিডের প্রতিক্রিয়া পরীক্ষা করে। উৎপন্ন গ্যাস সংগ্রহ করা হয় এবং পরীক্ষা করা হয়।

1. প্রতিক্রিয়ার সুষম রাসায়নিক সমীকরণ লিখুন।
   উত্তর: $Mg + H_2SO_4 → MgSO_4 + H_2$।

2. উৎপন্ন গ্যাসটি সনাক্ত করতে কীভাবে নিশ্চিত করবেন?
   উত্তর: গ্যাসের কাছে একটি জ্বলন্ত কাঠি আনুন; এটি একটি "পপ" শব্দে জ্বলে ওঠে, যা হাইড্রোজেন গ্যাস নির্দেশ করে।

---

ফাঁকা স্থান পূরণ করুন

1. ভিনেগারে উপস্থিত অ্যাসিডটি ______।
   উত্তর: অ্যাসিটিক অ্যাসিড

2. একটি ঘন অ্যাসিডে পানি যোগ করা উচিত নয় কারণ প্রক্রিয়াটি অত্যন্ত ______।
   উত্তর: উষ্ণতামূলক (Exothermic)

3. অ্যাসিড এবং বেসের মধ্যে প্রতিক্রিয়াটিকে ______ বলা হয়।
   উত্তর: নিরপেক্ষকরণ

---

সত্য/মিথ্যা প্রশ্ন

1. পিএইচ ১-এর একটি দ্রবণ শক্তিশালী বেসিক।
   উত্তর: মিথ্যা (এটি শক্তিশালী অ্যাসিডিক)।

2. পাতলা সালফিউরিক অ্যাসিড দস্তার সাথে বিক্রিয়া করে অক্সিজেন গ্যাস নির্গত করে।
   উত্তর: মিথ্যা (এটি হাইড্রোজেন গ্যাস নির্গত করে)।

3. সোডিয়াম হাইড্রোক্সাইড ফেনলফথালিনকে গোলাপি করে।
   উত্তর: সত্য

6. কোনটি লিটমাসের একটি বৈশিষ্ট্য?

   • (a) অ্যাসিডে লাল থেকে নীল পরিবর্তন করে
   • (b) ক্ষারে নীল থেকে লাল পরিবর্তন করে
   • (c) অ্যাসিডে নীল থেকে লাল পরিবর্তন করে
   • (d) ক্ষারে লাল থেকে হলুদ পরিবর্তন করে
     উত্তর: (c) অ্যাসিডে নীল থেকে লাল পরিবর্তন করে

7. একটি অম্ল এবং একটি ধাতুর প্রতিক্রিয়ায় সাধারণত কী উৎপন্ন হয়?

   • (a) লবণ এবং হাইড্রোজেন গ্যাস
   • (b) লবণ এবং অক্সিজেন গ্যাস
   • (c) জল এবং হাইড্রোজেন গ্যাস
   • (d) কার্বন ডাই অক্সাইড এবং লবণ
     উত্তর: (a) লবণ এবং হাইড্রোজেন গ্যাস

8. প্লাস্টার অফ প্যারিস প্রস্তুত করতে জিপসাম গরম করা হয়:

   • (a) ২৭৩ K
   • (b) ৩৭৩ K
   • (c) ৪৭৩ K
   • (d) ৫৭৩ K
     উত্তর: (b) ৩৭৩ K

9. জিপসামের রাসায়নিক সংকেত কী?

   • (a) $CaSO_4. \frac{1}{2} H_2O$
   • (b) $CaSO_4.2H_2O$
   • (c) $Na_2CO_3.10H_2O$
   • (d) $NaHCO_3$
     উত্তর: (b) $CaSO_4.2H_2O$

10. জলে ক্ষারের দ্রবণীয় অংশকে কী বলা হয়?

• (a) অ্যাসিড
• (b) লবণ
• (c) ক্ষার
• (d) তাপ উৎপাদক
  উত্তর: (c) ক্ষার

---

সংক্ষিপ্ত উত্তর প্রশ্ন (SAQs)

4. নিরপেক্ষকরণের সময় লবণ এবং জল কীভাবে গঠিত হয়?
   উত্তর: একটি অ্যাসিড $H^+$ আয়ন সরবরাহ করে এবং একটি বেস $OH^-$ আয়ন সরবরাহ করে। এরা একসঙ্গে জলে $H_2O$ এবং একটি লবণ উৎপন্ন করে। উদাহরণ: $HCl + NaOH → NaCl + H_2O$।

5. জিপসামকে প্লাস্টার অফ প্যারিসে পরিবর্তন করার প্রক্রিয়াটি কী?
   উত্তর: জিপসাম ($CaSO_4.2H_2O$) কে ৩৭৩ K এ গরম করলে এটি পানি হারিয়ে প্লাস্টার অফ প্যারিস ($CaSO_4. \frac{1}{2} H_2O$) তৈরি করে।

6. অ্যাসিড বৃষ্টির ফলে কী ক্ষতি হয়?
   উত্তর:

   • নদী এবং জলাশয়ের পিএইচ হ্রাস পায়, যা জলজ জীবনের জন্য ক্ষতিকারক।
   • মাটি এবং গাছপালার পুষ্টির ভারসাম্য নষ্ট হয়।
   • ঐতিহাসিক স্মৃতিস্তম্ভের মার্বেল ক্ষতিগ্রস্ত হয়।

---

দীর্ঘ উত্তর প্রশ্ন (LAQs)

3. পিএইচ স্কেলের ব্যাখ্যা দিন এবং অ্যাসিড ও ক্ষারের শক্তি কীভাবে পরিমাপ করা হয় তা ব্যাখ্যা করুন।
   উত্তর:
   পিএইচ স্কেল ০ থেকে ১৪ পর্যন্ত হয়।

   • $pH < 7$: অ্যাসিডিক, কম পিএইচ মান শক্তিশালী অ্যাসিড নির্দেশ করে।
   • $pH = 7$: নিরপেক্ষ।
   • $pH > 7$: বেসিক, উচ্চ পিএইচ মান শক্তিশালী ক্ষার নির্দেশ করে।
     উদাহরণ:
   • $HCl$: শক্তিশালী অ্যাসিড, পিএইচ প্রায় ১।
   • $NaOH$: শক্তিশালী ক্ষার, পিএইচ প্রায় ১৩।

4. অ্যাসিড এবং ধাতুর প্রতিক্রিয়ার বিস্তারিত ব্যাখ্যা দিন। উদাহরণ দিন।
   উত্তর:
   অ্যাসিড ধাতুর সাথে প্রতিক্রিয়া করে লবণ এবং হাইড্রোজেন গ্যাস তৈরি করে।
   উদাহরণ:

   • $Zn + H_2SO_4 → ZnSO_4 + H_2$
   • $2HCl + Mg → MgCl_2 + H_2$

---

উক্তি ও কারণ (A&R) প্রশ্ন

3. উক্তি: মিথানোইক অ্যাসিড প্রাকৃতিক প্রতিরক্ষা প্রক্রিয়ার একটি অংশ।
   কারণ: এটি মৌমাছি এবং পোকামাকড়ের দংশনে উৎপন্ন হয়।
   বিকল্প:
   • (a) উক্তি এবং কারণ উভয়ই সত্য এবং কারণটি উক্তি ব্যাখ্যা করে।
   • (b) উক্তি এবং কারণ উভয়ই সত্য, তবে কারণটি উক্তি ব্যাখ্যা করে না।
   • (c) উক্তি সত্য, কিন্তু কারণ ভুল।
   • (d) উক্তি এবং কারণ উভয়ই ভুল।
     উত্তর: (a)

---

কেস-ভিত্তিক প্রশ্ন

কেস: এক ছাত্র লেবুর রসের পিএইচ পরীক্ষা করে এবং ফলাফলে পিএইচ প্রায় ২ পায়।

1. লেবুর রসের এই পিএইচ মান কী নির্দেশ করে?
   উত্তর: এটি একটি শক্তিশালী অ্যাসিডিক দ্রবণ নির্দেশ করে।

2. ছাত্রটি যদি এর মধ্যে বেকিং সোডা যোগ করে, পিএইচ কীভাবে পরিবর্তিত হবে?
   উত্তর: পিএইচ বৃদ্ধি পাবে কারণ বেকিং সোডা একটি ক্ষার।

3. বেকিং সোডা যোগ করার ফলে উৎপন্ন গ্যাসটি কী?
   উত্তর: কার্বন ডাই অক্সাইড।

---

ফাঁকা স্থান পূরণ করুন

5. দুধের পিএইচ তাজা অবস্থায় ______, এবং টক হলে এটি কমে যায়।
   উত্তর: ৬

6. হাইড্রোক্লোরিক অ্যাসিডের সাথে জিঙ্কের প্রতিক্রিয়ায় উৎপন্ন গ্যাসটি ______।
   উত্তর: হাইড্রোজেন

7. মাটির পিএইচ যদি বেশি হয়, তাহলে এটি ______ প্রকৃতির হয়।
   উত্তর: ক্ষারীয়

8. অ্যাসিড বৃষ্টির ফলে স্মৃতিস্তম্ভের গঠন ক্ষতিগ্রস্ত হয় কারণ এটি ______ দ্রবীভূত করে।
   উত্তর: ক্যালসিয়াম কার্বোনেট

---

মিল করুন (Match the Following)

স্তম্ভ A	স্তম্ভ B
লাল litmus	অ্যাসিডে নীল থেকে লাল পরিবর্তন
বেকিং সোডা	সোডিয়াম হাইড্রোজেন কার্বোনেট
প্লাস্টার অফ প্যারিস	ভাঙ্গা হাড়ের সহায়তায় ব্যবহৃত হয়
কার্বন ডাই অক্সাইড	চুনের জল দুধের মতো করে তোলে

---

সত্য/মিথ্যা প্রশ্ন (True/False)

5. অ্যাসিড জলীয় দ্রবণে বিদ্যুৎ পরিবাহিত করতে পারে।
   উত্তর: সত্য

6. ক্ষারগুলির সবগুলিই জলে দ্রবণীয়।
   উত্তর: মিথ্যা (সব ক্ষার জলে দ্রবণীয় নয়)।

7. চুনের জলে কার্বন ডাই অক্সাইড প্রবাহিত করলে সাদা তলানি দেখা যায়।
   উত্তর: সত্য

8. নিরপেক্ষ দ্রবণের পিএইচ মান ৫।
   উত্তর: মিথ্যা (নিরপেক্ষ দ্রবণের পিএইচ মান ৭)।

11. জলে একটি অ্যাসিডের সংমিশ্রণ কীভাবে এর পিএইচ মানকে প্রভাবিত করে?

• (a) পিএইচ বৃদ্ধি পায়
• (b) পিএইচ হ্রাস পায়
• (c) পিএইচ অপরিবর্তিত থাকে
• (d) এটি অ্যাসিডিকতা বৃদ্ধি করে
  উত্তর: (a) পিএইচ বৃদ্ধি পায়

12. অ্যাসিড বৃষ্টি সাধারণত ঘটে যখন বায়ুমণ্ডলে ______ উপস্থিত থাকে।

• (a) নাইট্রোজেন এবং অক্সিজেন
• (b) সালফার ডাই অক্সাইড এবং নাইট্রোজেন ডাই অক্সাইড
• (c) কার্বন মনোক্সাইড এবং হাইড্রোজেন
• (d) অক্সিজেন এবং জলীয় বাষ্প
  উত্তর: (b) সালফার ডাই অক্সাইড এবং নাইট্রোজেন ডাই অক্সাইড

13. কোনটি লবণের উদাহরণ নয়?

• (a) সোডিয়াম ক্লোরাইড
• (b) সোডিয়াম বাইকার্বোনেট
• (c) অ্যাসেটিক অ্যাসিড
• (d) ক্যালসিয়াম সালফেট
  উত্তর: (c) অ্যাসেটিক অ্যাসিড

14. প্লাস্টার অফ প্যারিস জল দিয়ে মেশালে এটি কী তৈরি করে?

• (a) বেকিং সোডা
• (b) জিপসাম
• (c) সোডিয়াম হাইড্রোক্সাইড
• (d) সালফিউরিক অ্যাসিড
  উত্তর: (b) জিপসাম

15. অ্যাসিডিক এবং বেসিক দ্রবণ বিদ্যুৎ পরিবাহিত করতে পারে কারণ তারা জলে ______ তৈরি করে।

• (a) মলিকিউল
• (b) আয়ন
• (c) প্রোটন
• (d) ইলেকট্রন
  উত্তর: (b) আয়ন

---

সংক্ষিপ্ত উত্তর প্রশ্ন (SAQs)

7. কেন একটি অ্যাসিডের শুকনো অবস্থায় এটি অ্যাসিডিক আচরণ দেখায় না?
   উত্তর: শুকনো অবস্থায় অ্যাসিড আয়নে ভাঙতে পারে না। অ্যাসিডিক আচরণ দেখানোর জন্য জল প্রয়োজন যা আয়ন উৎপন্ন করে।

8. চুনের জলে অতিরিক্ত কার্বন ডাই অক্সাইড প্রবাহিত করলে কী ঘটে?
   উত্তর: চুনের জল প্রথমে দুধের মতো হয়ে যায় (ক্যালসিয়াম কার্বোনেট গঠনের কারণে)। অতিরিক্ত কার্বন ডাই অক্সাইড প্রবাহিত করলে এটি পরিষ্কার হয়ে যায় কারণ $CaCO_3$ জলে দ্রবণীয় $Ca(HCO_3)_2$ এ রূপান্তরিত হয়।

9. অ্যাসিড এবং ক্ষারের নিরপেক্ষকরণ প্রতিক্রিয়া লিখুন।
   উত্তর:

   • সাধারণ প্রতিক্রিয়া: $H^+ + OH^- → H_2O$
   • উদাহরণ: $HCl + NaOH → NaCl + H_2O$।

---

দীর্ঘ উত্তর প্রশ্ন (LAQs)

5. ক্যালসিয়াম কার্বোনেট এবং অ্যাসিডের প্রতিক্রিয়া ব্যাখ্যা করুন। এর প্রাসঙ্গিক ব্যবহারগুলি উল্লেখ করুন।
   উত্তর:
   ক্যালসিয়াম কার্বোনেট অ্যাসিডের সাথে প্রতিক্রিয়া করে লবণ, জল, এবং কার্বন ডাই অক্সাইড তৈরি করে।
   উদাহরণ:
   $CaCO_3 + 2HCl → CaCl_2 + H_2O + CO_2$
   ব্যবহার:

   • মার্বেল ক্লিনিং।
   • চুনবালি এবং শাঁস দ্রবীভূত করতে।
   • অ্যাসিড বৃষ্টি সংক্রান্ত পরীক্ষায়।

6. পিএইচ স্কেলের দৈনন্দিন জীবনে গুরুত্ব ব্যাখ্যা করুন।
   উত্তর:

   • শরীরে: রক্তের পিএইচ ৭.৪-এ স্থিতিশীল থাকে।
   • মাটিতে: উদ্ভিদের বৃদ্ধি পিএইচের ওপর নির্ভরশীল।
   • খাদ্যে: দুধ টক হলে পিএইচ কমে যায়, যা নষ্ট হওয়ার লক্ষণ।
   • শিল্পে: রঞ্জন দ্রব্য তৈরি করতে।

---

উক্তি ও কারণ (A&R) প্রশ্ন

4. উক্তি: অ্যাসিডের সাথে ধাতু কার্বনেট এবং হাইড্রোজেন কার্বনেটের প্রতিক্রিয়ায় কার্বন ডাই অক্সাইড উৎপন্ন হয়।
   কারণ: অ্যাসিডের H⁺ আয়ন কার্বনেট আয়নগুলিকে কার্বন ডাই অক্সাইড এবং জলে ভেঙে দেয়।
   বিকল্প:
   • (a) উক্তি এবং কারণ উভয়ই সত্য এবং কারণটি উক্তি ব্যাখ্যা করে।
   • (b) উক্তি এবং কারণ উভয়ই সত্য, তবে কারণটি উক্তি ব্যাখ্যা করে না।
   • (c) উক্তি সত্য, কিন্তু কারণ ভুল।
   • (d) উক্তি এবং কারণ উভয়ই ভুল।
     উত্তর: (a)

---

কেস-ভিত্তিক প্রশ্ন

কেস: একজন কৃষক তার জমির মাটির পিএইচ পরীক্ষা করে ৫ পায়।

1. মাটি কী প্রকৃতির?
   উত্তর: মাটি অ্যাসিডিক প্রকৃতির।

2. কৃষক এই মাটির অ্যাসিডিটি নিরপেক্ষ করতে কী ব্যবহার করতে পারেন?
   উত্তর: চুন (ক্যালসিয়াম অক্সাইড), স্লেকড লাইম (ক্যালসিয়াম হাইড্রোক্সাইড), অথবা চক (ক্যালসিয়াম কার্বোনেট) ব্যবহার করতে পারেন।

3. মাটির পিএইচ ৭-এ আনার জন্য এটি কেন গুরুত্বপূর্ণ?
   উত্তর: নিরপেক্ষ পিএইচ উদ্ভিদের জন্য পুষ্টি উপাদান সহজলভ্য করে এবং উৎপাদনশীলতা বাড়ায়।

---

ফাঁকা স্থান পূরণ করুন

9. অ্যান্ট স্টিং থেকে উৎপন্ন অ্যাসিডটি ______।
   উত্তর: মিথানোইক অ্যাসিড

10. একটি ক্ষারের সাথে কার্বন ডাই অক্সাইডের প্রতিক্রিয়ায় ______ উৎপন্ন হয়।
    উত্তর: লবণ এবং জল

11. পানীয় জলে ক্লোরিন যোগ করার উদ্দেশ্য হল ______।
    উত্তর: জীবাণুমুক্তকরণ

12. ______ ব্যবহার করে অ্যাসিড বৃষ্টি সনাক্ত করা যায়।
    উত্তর: পিএইচ পেপার

---

মিল করুন (Match the Following)

স্তম্ভ A	স্তম্ভ B
সোডিয়াম হাইড্রোক্সাইড	ক্ষার
ক্যালসিয়াম অক্সাইড	চুন
হাইড্রোক্লোরিক অ্যাসিড	অ্যাসিড
কার্বন ডাই অক্সাইড	চুনের জল দুধের মতো করে তোলে

---

সত্য/মিথ্যা প্রশ্ন (True/False)

9. ক্ষারের পিএইচ মান সর্বদা ৭-এর কম।
   উত্তর: মিথ্যা (ক্ষারের পিএইচ মান ৭-এর বেশি)।

10. সোডিয়াম হাইড্রোজেন কার্বনেট একটি দুর্বল ক্ষার।
    উত্তর: সত্য

11. অ্যাসিড বৃষ্টি চুনা পাথর ক্ষয় করতে পারে।
    উত্তর: সত্য

12. নিরপেক্ষ দ্রবণের বৈদ্যুতিক পরিবাহিতা নেই।
    উত্তর: মিথ্যা (নিরপেক্ষ দ্রবণ স্বল্পমাত্রায় বিদ্যুৎ পরিবাহিত করতে পারে)।

16. নিরপেক্ষ দ্রবণের বৈশিষ্ট্য কী?

• (a) এটি পিএইচ ৭-এর কম থাকে
• (b) এটি বিদ্যুৎ পরিবাহিত করতে পারে না
• (c) এটি H⁺ এবং OH⁻ আয়নের সমান ঘনত্ব ধারণ করে
• (d) এটি সবসময় বর্ণহীন হয়
  উত্তর: (c) এটি H⁺ এবং OH⁻ আয়নের সমান ঘনত্ব ধারণ করে

17. ব্লিচিং পাউডার তৈরি করার সময় কোন রাসায়নিক ব্যবহৃত হয়?

• (a) ক্যালসিয়াম অক্সাইড
• (b) ক্লোরিন
• (c) সোডিয়াম ক্লোরাইড
• (d) ক্যালসিয়াম সালফেট
  উত্তর: (b) ক্লোরিন

18. একটি ক্ষারীয় দ্রবণের পিএইচ সাধারণত কত হয়?

• (a) ৭
• (b) ৫ থেকে ৬
• (c) ৮ থেকে ১৪
• (d) ৩ থেকে ৫
  উত্তর: (c) ৮ থেকে ১৪

19. অ্যাসিড এবং বেসের প্রতিক্রিয়ায় যে লবণ উৎপন্ন হয় তা নির্ভর করে:

• (a) ব্যবহৃত অ্যাসিড এবং বেসের ধরণ
• (b) দ্রবণের তাপমাত্রা
• (c) প্রতিক্রিয়ার গতি
• (d) গ্যাসের উৎপন্ন পরিমাণ
  উত্তর: (a) ব্যবহৃত অ্যাসিড এবং বেসের ধরণ

20. কোনটি একটি প্রাকৃতিক অ্যাসিড?

• (a) ল্যাকটিক অ্যাসিড
• (b) সোডিয়াম হাইড্রোক্সাইড
• (c) ফেনলফথালিন
• (d) সোডিয়াম ক্লোরাইড
  উত্তর: (a) ল্যাকটিক অ্যাসিড

---

সংক্ষিপ্ত উত্তর প্রশ্ন (SAQs)

10. অ্যাসিড বৃষ্টির প্রভাব কীভাবে ধাতব বস্তু ক্ষয় করে?
    উত্তর: অ্যাসিড বৃষ্টি ধাতব বস্তু যেমন লোহা, তামা এবং অ্যালুমিনিয়ামের সাথে প্রতিক্রিয়া করে এবং সেগুলিকে ধীরে ধীরে ক্ষয় করে। উদাহরণস্বরূপ, লোহার সাথে প্রতিক্রিয়ার ফলে লৌহ অক্সাইড (জং) তৈরি হয়।

11. কেন সোডিয়াম বাইকার্বোনেট রান্নায় ব্যবহৃত হয়?
    উত্তর: সোডিয়াম বাইকার্বোনেট উত্তাপে কার্বন ডাই অক্সাইড উৎপন্ন করে, যা রুটি এবং কেককে ফুলে উঠতে এবং নরম ও স্পঞ্জি করতে সাহায্য করে।

12. কেন ক্ষারের দ্রবণ চামড়ায় ফিচ্ছিল অনুভব করে?
    উত্তর: ক্ষার ত্বকের তেলের সাথে প্রতিক্রিয়া করে সাবান-জাতীয় পদার্থ তৈরি করে, যা ফিচ্ছিল অনুভূতি দেয়।

---

দীর্ঘ উত্তর প্রশ্ন (LAQs)

7. ব্লিচিং পাউডার এবং বেকিং সোডার মধ্যে পার্থক্য ব্যাখ্যা করুন।
   উত্তর:

   বৈশিষ্ট্য	ব্লিচিং পাউডার	বেকিং সোডা
   রাসায়নিক সংকেত	$Ca(OCl)_2$	$NaHCO_3$
   প্রস্তুতির পদ্ধতি	ক্লোরিন এবং স্লেকড লাইমের প্রতিক্রিয়া	সোডিয়াম ক্লোরাইড, কার্বন ডাই অক্সাইড এবং অ্যামোনিয়ার প্রতিক্রিয়া
   প্রধান ব্যবহার	জীবাণুমুক্তকরণ এবং ব্লিচিং	রান্নায়, অ্যান্টাসিড হিসাবে, এবং ফায়ার এক্সটিংগুইশারে
   প্রকৃতি	শক্তিশালী অক্সিডাইজার	হালকা ক্ষারীয় পদার্থ

8. পিএইচ স্কেলের মাধ্যমে দৈনন্দিন জীবনের সমস্যার সমাধান কীভাবে করা যায় তা ব্যাখ্যা করুন।
   উত্তর:

   • অম্লতা নিরাময়: পিএইচ ৭-এর কম হলে এটি অ্যাসিডিক হয়, যা অ্যান্টাসিড দিয়ে নিরপেক্ষ করা হয়।
   • দাঁতের যত্ন: মুখের পিএইচ ৫.৫-এর নিচে হলে দাঁতের এনামেল ক্ষয় হয়; ক্ষারীয় টুথপেস্ট ব্যবহার এটি প্রতিরোধ করে।
   • মাটির স্বাস্থ্যের উন্নতি: মাটির পিএইচ নিয়ন্ত্রণ করে ফসলের উৎপাদনশীলতা বাড়ানো হয়।

---

উক্তি ও কারণ (A&R) প্রশ্ন

5. উক্তি: ক্ষার জলে দ্রবণীয় হলে তাকে আলকালী বলে।
   কারণ: জলে দ্রবণীয় ক্ষারীয় পদার্থ $OH^-$ আয়ন উৎপন্ন করে।
   বিকল্প:

   • (a) উক্তি এবং কারণ উভয়ই সত্য এবং কারণটি উক্তি ব্যাখ্যা করে।
   • (b) উক্তি এবং কারণ উভয়ই সত্য, তবে কারণটি উক্তি ব্যাখ্যা করে না।
   • (c) উক্তি সত্য, কিন্তু কারণ ভুল।
   • (d) উক্তি এবং কারণ উভয়ই ভুল।
     উত্তর: (a)

6. উক্তি: পিএইচ ৭-এর কম থাকা দ্রবণগুলি বিদ্যুৎ পরিবাহিত করতে পারে।
   কারণ: অ্যাসিডিক দ্রবণগুলি আয়ন উৎপন্ন করে, যা বিদ্যুৎ পরিবাহিত করতে সাহায্য করে।
   বিকল্প:

   • (a) উক্তি এবং কারণ উভয়ই সত্য এবং কারণটি উক্তি ব্যাখ্যা করে।
   • (b) উক্তি এবং কারণ উভয়ই সত্য, তবে কারণটি উক্তি ব্যাখ্যা করে না।
   • (c) উক্তি সত্য, কিন্তু কারণ ভুল।
   • (d) উক্তি এবং কারণ উভয়ই ভুল।
     উত্তর: (a)

---

কেস-ভিত্তিক প্রশ্ন

কেস: একজন ছাত্র একটি জলে ক্ষার যোগ করে এবং পরে পিএইচ পরীক্ষা করে।

1. ক্ষার যোগ করার পরে পিএইচ কীভাবে পরিবর্তিত হয়?
   উত্তর: পিএইচ ৭-এর ওপরে বাড়বে, যা ক্ষারীয় প্রকৃতিকে নির্দেশ করে।

2. যদি ছাত্রটি অ্যাসিড যোগ করে, পিএইচ কীভাবে পরিবর্তিত হবে?
   উত্তর: পিএইচ হ্রাস পাবে কারণ অ্যাসিড ক্ষারকে নিরপেক্ষ করে।

3. ক্ষার এবং অ্যাসিড যোগ করার পরের চূড়ান্ত প্রতিক্রিয়ার ফলাফল কী হতে পারে?
   উত্তর: লবণ এবং জল তৈরি হবে, এবং পিএইচ ৭-এর কাছাকাছি নিরপেক্ষ হয়ে যাবে।

---

ফাঁকা স্থান পূরণ করুন

13. অ্যাসিডিক দ্রবণে কার্বন ডাই অক্সাইডের সাথে ______ উৎপন্ন হয়।
    উত্তর: ক্যালসিয়াম কার্বোনেট

14. ব্লিচিং পাউডারের রাসায়নিক সংকেত হলো ______।
    উত্তর: $Ca(OCl)_2$

15. ______ একটি প্রাকৃতিক লাল সূচক যা অ্যাসিডে রঙ পরিবর্তন করে।
    উত্তর: লিটমাস

16. ক্ষারের সাথে জলে দ্রবণীয় ক্ষারীয় পদার্থকে ______ বলা হয়।
    উত্তর: আলকালী

---

মিল করুন (Match the Following)

স্তম্ভ A	স্তম্ভ B
অ্যাসিটিক অ্যাসিড	ভিনেগারে উপস্থিত
সোডিয়াম হাইড্রোক্সাইড	সাবান তৈরিতে ব্যবহৃত
ল্যাকটিক অ্যাসিড	দইয়ে উপস্থিত
সোডিয়াম ক্লোরাইড	রান্নার লবণ

---

সত্য/মিথ্যা প্রশ্ন (True/False)

13. বেকিং সোডা একটি অ্যাসিডিক দ্রবণ।
    উত্তর: মিথ্যা (এটি একটি ক্ষারীয় দ্রবণ)।

14. নিরপেক্ষকরণ প্রতিক্রিয়ায় শুধুমাত্র লবণ উৎপন্ন হয়।
    উত্তর: মিথ্যা (লবণ এবং জল উভয়ই উৎপন্ন হয়)।

15. ব্লিচিং পাউডার একটি শক্তিশালী অক্সিডাইজিং এজেন্ট।
    উত্তর: সত্য

16. পিএইচ ৯-এর দ্রবণ একটি শক্তিশালী অ্যাসিড নির্দেশ করে।
    উত্তর: মিথ্যা (এটি ক্ষার নির্দেশ করে)।

Multiple-Choice Questions (MCQs)

1. What is the color change when an acid reacts with blue litmus paper?
(a) Red
(b) Yellow
(c) Green
(d) No change
Answer: (a) Red

2. Which of the following is a natural acid-base indicator?
(a) Methyl orange
(b) Phenolphthalein
(c) Turmeric
(d) Sodium hydroxide
Answer: (c) Turmeric

3. What is the gas evolved when a metal reacts with an acid?
(a) Oxygen
(b) Nitrogen
(c) Hydrogen
(d) Carbon dioxide
Answer: (c) Hydrogen

4. When carbon dioxide is passed through lime water, it turns:
(a) Blue
(b) Milky
(c) Transparent
(d) Colorless
Answer: (b) Milky

5. Which pH value represents a neutral solution?
(a) 0
(b) 5
(c) 7
(d) 14
Answer: (c) 7

6. What is the main component of antacids?
(a) Sodium hydroxide
(b) Magnesium hydroxide
(c) Calcium hydroxide
(d) Potassium hydroxide
Answer: (b) Magnesium hydroxide

7. Which of the following salts is used to remove the permanent hardness of water?
(a) Sodium chloride
(b) Washing soda
(c) Bleaching powder
(d) Baking soda
Answer: (b) Washing soda

8. What is the pH range of solutions considered strongly acidic?
(a) 0–3
(b) 4–6
(c) 7–9
(d) 10–14
Answer: (a) 0–3

9. What is the common name of the compound CaOCl₂?
(a) Bleaching powder
(b) Washing soda
(c) Baking soda
(d) Gypsum
Answer: (a) Bleaching powder

10. Plaster of Paris is chemically known as:
(a) Calcium carbonate
(b) Calcium sulphate hemihydrate
(c) Calcium sulphate dihydrate
(d) Calcium hydroxide
Answer: (b) Calcium sulphate hemihydrate

11. Why should acids be added to water and not vice versa during dilution?
(a) To avoid exothermic reactions
(b) To make the solution less concentrated
(c) To prevent splashing of acid
(d) Both (a) and (c)
Answer: (d) Both (a) and (c)

12. What is formed when sodium hydrogencarbonate reacts with acid?
(a) Salt and water only
(b) Carbon dioxide only
(c) Salt, water, and carbon dioxide
(d) Hydrogen gas
Answer: (c) Salt, water, and carbon dioxide

Additional MCQs:

1. Which of the following is a natural indicator?

• (a) Methyl orange

• (b) Litmus

• (c) Phenolphthalein

• (d) Sodium hydroxide
  Answer: (b) Litmus

2. What happens when an acid reacts with a metal?

• (a) Hydrogen gas is released

• (b) Carbon dioxide gas is released

• (c) Oxygen gas is released

• (d) No reaction occurs
  Answer: (a) Hydrogen gas is released

3. The pH of a neutral solution is:

• (a) 0

• (b) 7

• (c) 14

• (d) 10
  Answer: (b) 7

---

Short Answer Questions (SAQs)

1. Why should curd and sour substances not be kept in brass and copper vessels?
   Answer: Curd and sour substances contain acids that react with brass and copper to produce harmful substances.

2. What is the common name of the compound CaOCl₂?
   Answer: The common name of CaOCl₂ is bleaching powder.

---

Long Answer Questions (LAQs)

1. Explain the pH scale and its importance in daily life.
   Answer:
   The pH scale measures the hydrogen ion concentration in a solution, ranging from 0 to 14. A pH of 7 indicates neutrality, values less than 7 indicate acidity, and values above 7 indicate alkalinity. pH is crucial in various daily life applications, such as maintaining body pH (7.0–7.8), agriculture (soil pH for crop growth), and industrial processes.

2. Describe the chlor-alkali process and its products.
   Answer:
   The chlor-alkali process involves the electrolysis of an aqueous solution of sodium chloride (brine), producing sodium hydroxide, chlorine gas, and hydrogen gas. These products have numerous applications, such as sodium hydroxide in soap production, chlorine in water purification, and hydrogen in fuel cells.

---

Assertion and Reason (A&R) Questions

1. Assertion: Acids produce H⁺ ions in aqueous solutions.
   Reason: Acids dissociate in water to release H⁺ ions, making the solution conductive.
   Options:

• (a) Both assertion and reason are true, and the reason explains the assertion.

• (b) Both assertion and reason are true, but the reason does not explain the assertion.

• (c) Assertion is true, but the reason is false.

• (d) Both assertion and reason are false.
  Answer: (a)

---

Case-Based Questions

Case: A solution of hydrochloric acid reacts with zinc granules. Bubbles are observed, and the gas produced is tested with a burning candle.

1. What gas is produced during the reaction?
   Answer: Hydrogen gas.

2. Write the balanced chemical equation for the reaction.
   Answer:
   2HCl(aq)+Zn(s)→ZnCl2(aq)+H2(g)2HCl(aq) + Zn(s) → ZnCl₂(aq) + H₂(g)2HCl(aq)+Zn(s)→ZnCl2​(aq)+H2​(g)

---

Diagram-Based Questions

Question: Draw a labeled diagram of the setup used to test the gas evolved during the reaction of an acid with a metal.

---

Fill-in-the-Blanks

1. The gas evolved when dilute HCl reacts with zinc is ______.
   Answer: Hydrogen

2. A universal indicator shows a pH of 7 for ______ solutions.
   Answer: Neutral

---

Match the Following

Column A	Column B
Sodium hydroxide	Base
Hydrochloric acid	Acid
Sodium chloride	Neutral salt
Baking soda	Sodium bicarbonate

---

True/False Questions

1. Acids produce hydrogen gas when they react with carbonates.
   Answer: False (They produce carbon dioxide gas).

2. Distilled water conducts electricity due to dissolved ions.
   Answer: False (It does not contain ions).
   

---

Multiple Choice Questions (MCQs)

1. What is the main constituent in Plaster of Paris?

• (a) Calcium sulphate hemihydrate

• (b) Sodium bicarbonate

• (c) Calcium carbonate

• (d) Sodium hydroxide
  Answer: (a) Calcium sulphate hemihydrate

2. What happens when copper oxide reacts with dilute hydrochloric acid?

• (a) Copper is deposited

• (b) Copper(II) chloride is formed

• (c) No reaction takes place

• (d) Hydrogen gas is released
  Answer: (b) Copper(II) chloride is formed

3. Which one of the following gases turns lime water milky?

• (a) Oxygen

• (b) Carbon dioxide

• (c) Nitrogen

• (d) Hydrogen
  Answer: (b) Carbon dioxide

4. What is the pH range of most living organisms for survival?

• (a) 5.0–6.5

• (b) 7.0–7.8

• (c) 8.0–9.5

• (d) 3.0–4.5
  Answer: (b) 7.0–7.8

---

Short Answer Questions (SAQs)

1. Why do acids conduct electricity in aqueous solutions?
   Answer: Acids dissociate in water to produce H⁺ ions, which carry electric charge, making the solution conductive.

2. What is the chemical formula of washing soda?
   Answer: The chemical formula is Na2CO3.10H2ONa_2CO_3.10H_2ONa2​CO3​.10H2​O.

3. What is the importance of water of crystallization in salts?
   Answer: Water of crystallization provides a fixed structure to the salt and gives it characteristic properties such as color and stability.

---

Long Answer Questions (LAQs)

1. Explain the process of neutralization and give two practical examples.
   Answer:
   Neutralization is the reaction between an acid and a base to form a salt and water. For example:

• Reaction of hydrochloric acid with sodium hydroxide:
  HCl+NaOH→NaCl+H2OHCl + NaOH → NaCl + H_2OHCl+NaOH→NaCl+H2​O.

• Antacids neutralizing stomach acid.

2. Describe the process of preparing bleaching powder and its uses.
   Answer:
   Bleaching powder is produced by reacting chlorine gas with dry slaked lime:
   Ca(OH)2+Cl2→CaOCl2+H2OCa(OH)_2 + Cl_2 → CaOCl_2 + H_2OCa(OH)2​+Cl2​→CaOCl2​+H2​O.
   Uses:

• Disinfecting water

• Bleaching fabrics

• Oxidizing agent in chemical industries

---

Assertion and Reason (A&R) Questions

1. Assertion: Bases feel slippery to the touch.
   Reason: Bases react with the oils on your skin to form soap-like compounds.
   Options:

• (a) Both assertion and reason are true, and the reason explains the assertion.

• (b) Both assertion and reason are true, but the reason does not explain the assertion.

• (c) Assertion is true, but the reason is false.

• (d) Both assertion and reason are false.
  Answer: (a)

2. Assertion: Carbon dioxide is acidic in nature.
   Reason: Non-metal oxides react with bases to form salts and water.
   Options:

• (a) Both assertion and reason are true, and the reason explains the assertion.

• (b) Both assertion and reason are true, but the reason does not explain the assertion.

• (c) Assertion is true, but the reason is false.

• (d) Both assertion and reason are false.
  Answer: (a)

---

Case-Based Questions

Case: A student adds a few drops of phenolphthalein to a solution of sodium hydroxide, and the solution turns pink. Dilute HCl is added drop by drop until the color disappears.

1. Why did the solution turn pink initially?
   Answer: Phenolphthalein turns pink in basic solutions.

2. Why did the pink color disappear on adding HCl?
   Answer: The HCl neutralized the base, making the solution acidic or neutral, causing the phenolphthalein to lose its color.

---

Diagram-Based Questions

Question: Draw and label a diagram to show the reaction setup of zinc with dilute sulfuric acid, indicating the production of hydrogen gas.

---

Fill-in-the-Blanks

1. Bases that are soluble in water are called ______.
   Answer: Alkalis

2. ______ is a weak acid commonly found in tamarind.
   Answer: Tartaric acid

---

Match the Following

Column A	Column B
Sodium bicarbonate	Used in baking powder
Bleaching powder	Disinfects water
Plaster of Paris	Supports fractured bones
Acetic acid	Found in vinegar

---

True/False Questions

1. Universal indicators show different colors for solutions of different pH.
   Answer: True

2. Dilution of an acid increases the concentration of H⁺ ions per unit volume.
   Answer: False (Dilution decreases the concentration of H⁺ ions).
   

---

Multiple Choice Questions (MCQs)

1. Which of the following statements is true for acids?

• (a) Acids turn red litmus blue

• (b) Acids are soapy to touch

• (c) Acids produce H⁺ ions in aqueous solutions

• (d) Acids do not conduct electricity
  Answer: (c) Acids produce H⁺ ions in aqueous solutions

2. Which gas is evolved when sodium carbonate reacts with hydrochloric acid?

• (a) Oxygen

• (b) Carbon dioxide

• (c) Hydrogen

• (d) Nitrogen
  Answer: (b) Carbon dioxide

3. What is the effect of an alkali on phenolphthalein?

• (a) No color change

• (b) Turns it colorless

• (c) Turns it pink

• (d) Turns it orange
  Answer: (c) Turns it pink

4. The chemical formula of plaster of Paris is:

• (a) CaSO4.2H2OCaSO_4.2H_2OCaSO4​.2H2​O

• (b) CaSO4.12H2OCaSO_4. \frac{1}{2} H_2OCaSO4​.21​H2​O

• (c) CaSO4.H2OCaSO_4.H_2OCaSO4​.H2​O

• (d) CaCO3CaCO_3CaCO3​
  Answer: (b) CaSO4.12H2OCaSO_4. \frac{1}{2} H_2OCaSO4​.21​H2​O

5. Which salt is used to remove permanent hardness of water?

• (a) Baking soda

• (b) Washing soda

• (c) Rock salt

• (d) Bleaching powder
  Answer: (b) Washing soda

---

Short Answer Questions (SAQs)

1. What is the difference between strong acids and weak acids?
   Answer: Strong acids completely ionize in water, producing a high concentration of H⁺ ions, while weak acids only partially ionize, producing fewer H⁺ ions.

2. Why does a burning candle go out when carbon dioxide is passed over it?
   Answer: Carbon dioxide does not support combustion and extinguishes the flame.

3. What is the pH of pure water? Why?
   Answer: The pH of pure water is 7 because it is neutral, with equal concentrations of H⁺ and OH⁻ ions.

---

Long Answer Questions (LAQs)

1. Discuss the importance of pH in agriculture and soil management.
   Answer:

• Plants require specific pH levels for optimal growth.

• Acidic soils (low pH) can be treated with lime (calcium oxide or calcium hydroxide) to neutralize acidity.

• Alkaline soils (high pH) can be treated with organic matter or sulfur to lower the pH.

• Monitoring soil pH ensures nutrient availability and promotes healthy plant growth.

2. Write detailed chemical reactions to show how sodium bicarbonate is prepared and its uses.
   Answer:
   Sodium bicarbonate is prepared by:
   NaCl+H2O+CO2+NH3→NH4Cl+NaHCO3NaCl + H_2O + CO_2 + NH_3 → NH_4Cl + NaHCO_3NaCl+H2​O+CO2​+NH3​→NH4​Cl+NaHCO3​
   Uses:

• Baking soda (makes baked goods soft and spongy).

• Antacid (neutralizes stomach acid).

• Soda-acid fire extinguishers (produces CO₂ to smother flames).

---

Assertion and Reason (A&R) Questions

1. Assertion: Lime water turns milky when carbon dioxide is passed through it.
   Reason: Lime water reacts with carbon dioxide to form insoluble calcium carbonate.
   Options:

• (a) Both assertion and reason are true, and the reason explains the assertion.

• (b) Both assertion and reason are true, but the reason does not explain the assertion.

• (c) Assertion is true, but the reason is false.

• (d) Both assertion and reason are false.
  Answer: (a)

2. Assertion: Strong acids have a lower pH than weak acids of the same concentration.
   Reason: Strong acids ionize more completely, producing more H⁺ ions.
   Options:

• (a) Both assertion and reason are true, and the reason explains the assertion.

• (b) Both assertion and reason are true, but the reason does not explain the assertion.

• (c) Assertion is true, but the reason is false.

• (d) Both assertion and reason are false.
  Answer: (a)

---

Case-Based Questions

Case: A student prepares a solution of baking soda and adds it to hydrochloric acid. Effervescence is observed, and the gas is passed through lime water.

1. Write the balanced chemical equation for the reaction.
   Answer:
   NaHCO3+HCl→NaCl+H2O+CO2NaHCO_3 + HCl → NaCl + H_2O + CO_2NaHCO3​+HCl→NaCl+H2​O+CO2​

2. Why does the lime water turn milky?
   Answer: Lime water reacts with carbon dioxide to form insoluble calcium carbonate:
   Ca(OH)2+CO2→CaCO3+H2OCa(OH)_2 + CO_2 → CaCO_3 + H_2OCa(OH)2​+CO2​→CaCO3​+H2​O

---

Diagram-Based Questions

Question: Draw a diagram showing the apparatus setup for the preparation of hydrogen gas using zinc and hydrochloric acid.

---

Fill-in-the-Blanks

1. The process of dissolving an acid in water is highly ______.
   Answer: Exothermic

2. The pH of a solution can be measured using ______ indicators.
   Answer: Universal

3. A solution of sodium hydroxide is a strong ______.
   Answer: Base

---

Match the Following

Column A	Column B
Lime water	Turns milky with carbon dioxide
Sodium carbonate	Removes permanent hardness of water
Magnesium hydroxide	Used as an antacid
Sulphuric acid	Produces H₂ gas when reacting with zinc

---

True/False Questions

1. Carbon dioxide is a basic gas.
   Answer: False (It is acidic).

2. Sodium hydroxide reacts with acids to produce water and salts.
   Answer: True
   

---

Multiple Choice Questions (MCQs)

1. What is formed when dilute sulfuric acid reacts with zinc granules?

• (a) Zinc sulfate and oxygen gas

• (b) Zinc hydroxide and water

• (c) Zinc sulfate and hydrogen gas

• (d) Zinc chloride and hydrogen gas
  Answer: (c) Zinc sulfate and hydrogen gas

2. Which of the following acids is found in ant stings?

• (a) Acetic acid

• (b) Citric acid

• (c) Methanoic acid

• (d) Tartaric acid
  Answer: (c) Methanoic acid

3. The color change observed when blue litmus is added to an acidic solution is:

• (a) No change

• (b) Blue to red

• (c) Blue to green

• (d) Blue to yellow
  Answer: (b) Blue to red

4. Which of the following is an alkali?

• (a) Magnesium hydroxide

• (b) Sodium hydroxide

• (c) Copper oxide

• (d) Zinc oxide
  Answer: (b) Sodium hydroxide

5. What happens to pH when an acid is diluted with water?

• (a) Increases

• (b) Decreases

• (c) Remains the same

• (d) Becomes neutral
  Answer: (a) Increases

---

Short Answer Questions (SAQs)

1. Explain why hydrogen gas is evolved when acids react with metals.
   Answer: Acids react with metals to produce hydrogen gas as the hydrogen ions in the acid are reduced to form H₂ molecules.

2. Why does a solution of a weak acid have a higher pH than a strong acid of the same concentration?
   Answer: A weak acid only partially ionizes, producing fewer H⁺ ions, resulting in a higher pH compared to a strong acid that completely ionizes.

3. What is the difference between acidic and basic oxides? Provide examples.
   Answer: Acidic oxides react with bases to form salts (e.g., CO₂, SO₂), whereas basic oxides react with acids to form salts (e.g., MgO, Na₂O).

---

Long Answer Questions (LAQs)

1. Describe the preparation and uses of baking soda and washing soda.
   Answer:

• Preparation of Baking Soda:
  NaCl+H2O+CO2+NH3→NH4Cl+NaHCO3NaCl + H_2O + CO_2 + NH_3 → NH_4Cl + NaHCO_3NaCl+H2​O+CO2​+NH3​→NH4​Cl+NaHCO3​

• Preparation of Washing Soda:
  Recrystallization of sodium carbonate from water:
  Na2CO3+10H2O→Na2CO3.10H2ONa_2CO_3 + 10H_2O → Na_2CO_3.10H_2ONa2​CO3​+10H2​O→Na2​CO3​.10H2​O

• Uses of Baking Soda: As an antacid, in baking, and in fire extinguishers.

• Uses of Washing Soda: In glass and soap manufacturing, softening hard water, and cleaning agents.

2. Explain with equations how acids react with metal carbonates and metal hydrogencarbonates.
   Answer:

• Reaction with metal carbonate:
  Na2CO3+2HCl→2NaCl+H2O+CO2Na_2CO_3 + 2HCl → 2NaCl + H_2O + CO_2Na2​CO3​+2HCl→2NaCl+H2​O+CO2​

• Reaction with metal hydrogencarbonate:
  NaHCO3+HCl→NaCl+H2O+CO2NaHCO_3 + HCl → NaCl + H_2O + CO_2NaHCO3​+HCl→NaCl+H2​O+CO2​
  In both reactions, a salt, water, and carbon dioxide are formed.

---

Assertion and Reason (A&R) Questions

1. Assertion: Sodium hydroxide feels slippery to touch.
   Reason: Sodium hydroxide reacts with fats and oils on the skin to form soap.
   Options:

• (a) Both assertion and reason are true, and the reason explains the assertion.

• (b) Both assertion and reason are true, but the reason does not explain the assertion.

• (c) Assertion is true, but the reason is false.

• (d) Both assertion and reason are false.
  Answer: (a)

2. Assertion: Universal indicators show different colors for solutions of varying pH.
   Reason: Universal indicators are mixtures of several pH-sensitive dyes.
   Options:

• (a) Both assertion and reason are true, and the reason explains the assertion.

• (b) Both assertion and reason are true, but the reason does not explain the assertion.

• (c) Assertion is true, but the reason is false.

• (d) Both assertion and reason are false.
  Answer: (a)

---

Case-Based Questions

Case: A student performs a reaction between calcium carbonate and hydrochloric acid. The gas produced is collected and tested with lime water.

1. What gas is evolved during the reaction?
   Answer: Carbon dioxide.

2. Write the balanced equation for the reaction.
   Answer: CaCO3+2HCl→CaCl2+H2O+CO2CaCO_3 + 2HCl → CaCl_2 + H_2O + CO_2CaCO3​+2HCl→CaCl2​+H2​O+CO2​.

3. Why does lime water turn milky?
   Answer: The carbon dioxide reacts with lime water to form insoluble calcium carbonate:
   Ca(OH)2+CO2→CaCO3+H2OCa(OH)_2 + CO_2 → CaCO_3 + H_2OCa(OH)2​+CO2​→CaCO3​+H2​O.

---

Diagram-Based Questions

Question: Draw and label the apparatus setup for testing the evolution of hydrogen gas when zinc reacts with hydrochloric acid.

---

Fill-in-the-Blanks

1. Bases that are ______ in water are called alkalis.
   Answer: Soluble

2. The pH of a solution increases when the concentration of ______ ions decreases.
   Answer: H⁺

3. ______ is the process of reducing the concentration of an acid or base by adding water.
   Answer: Dilution

4. The formula of gypsum is ______.
   Answer: CaSO4.2H2OCaSO_4.2H_2OCaSO4​.2H2​O

---

Match the Following

Column A	Column B
Phenolphthalein	Pink in basic solutions
Baking soda	Sodium hydrogencarbonate
Calcium carbonate	Turns lime water milky
Acetic acid	Found in vinegar

---

True/False Questions

1. Lime water turns milky when carbon dioxide is passed through it.
   Answer: True

2. Acids produce hydroxide ions in water.
   Answer: False (They produce H⁺ ions).

3. Plaster of Paris is prepared by heating gypsum.
   Answer: True

4. Mixing water with an acid is an endothermic process.
   Answer: False (It is exothermic).
   

---

Multiple Choice Questions (MCQs)

1. What is the effect of adding baking soda to an acidic solution?

• (a) It increases acidity

• (b) It neutralizes the acid

• (c) It releases hydrogen gas

• (d) It turns the solution pink
  Answer: (b) It neutralizes the acid

2. Which of the following substances is NOT an olfactory indicator?

• (a) Onion

• (b) Vanilla

• (c) Clove

• (d) Turmeric
  Answer: (d) Turmeric

3. When carbon dioxide gas is passed through lime water for an extended period, what happens?

• (a) Lime water remains clear

• (b) Lime water turns milky and then clears again

• (c) No reaction occurs

• (d) Lime water turns red
  Answer: (b) Lime water turns milky and then clears again

4. Which of these reactions is an example of neutralization?

• (a) HCl+Zn→ZnCl2+H2HCl + Zn → ZnCl_2 + H_2HCl+Zn→ZnCl2​+H2​

• (b) NaOH+HCl→NaCl+H2ONaOH + HCl → NaCl + H_2ONaOH+HCl→NaCl+H2​O

• (c) 2HCl+CaCO3→CaCl2+CO2+H2O2HCl + CaCO_3 → CaCl_2 + CO_2 + H_2O2HCl+CaCO3​→CaCl2​+CO2​+H2​O

• (d) CH3COOH→CH3COO−+H+CH_3COOH → CH_3COO^- + H^+CH3​COOH→CH3​COO−+H+
  Answer: (b) NaOH+HCl→NaCl+H2ONaOH + HCl → NaCl + H_2ONaOH+HCl→NaCl+H2​O

5. The pH of freshly prepared lime juice is approximately:

• (a) 2

• (b) 7

• (c) 9

• (d) 13
  Answer: (a) 2

---

Short Answer Questions (SAQs)

1. What happens to the color of phenolphthalein in acidic and basic solutions?
   Answer: Phenolphthalein is colorless in acidic solutions and turns pink in basic solutions.

2. Why does milk of magnesia relieve acidity in the stomach?
   Answer: Milk of magnesia is a base that neutralizes excess stomach acid, relieving discomfort.

3. What is the role of gypsum in the preparation of Plaster of Paris?
   Answer: Gypsum is heated to 373 K to lose water and form Plaster of Paris: CaSO4.2H2O→CaSO4.12H2O+1.5H2OCaSO_4.2H_2O → CaSO_4. \frac{1}{2} H_2O + 1.5H_2OCaSO4​.2H2​O→CaSO4​.21​H2​O+1.5H2​O.

---

Long Answer Questions (LAQs)

1. Explain the importance of pH in maintaining the health of the human body. Provide examples.
   Answer:

• The pH of blood (7.35–7.45) is crucial for metabolic processes.

• Digestive enzymes work effectively at specific pH levels, e.g., pepsin in the stomach at pH ~2.

• Tooth decay occurs when mouth pH drops below 5.5 due to bacterial activity. Using basic toothpaste neutralizes excess acid.

2. Describe the preparation, chemical reactions, and uses of bleaching powder.
   Answer:

• Preparation: Bleaching powder is made by reacting chlorine with slaked lime:
  Ca(OH)2+Cl2→CaOCl2+H2OCa(OH)_2 + Cl_2 → CaOCl_2 + H_2OCa(OH)2​+Cl2​→CaOCl2​+H2​O.

• Uses:

• Disinfecting drinking water.

• Bleaching textiles and paper.

• As an oxidizing agent in chemical industries.

---

Assertion and Reason (A&R) Questions

1. Assertion: Tooth enamel dissolves when the pH of the mouth is below 5.5.
   Reason: Acidic pH corrodes calcium hydroxyapatite in enamel.
   Options:

• (a) Both assertion and reason are true, and the reason explains the assertion.

• (b) Both assertion and reason are true, but the reason does not explain the assertion.

• (c) Assertion is true, but the reason is false.

• (d) Both assertion and reason are false.
  Answer: (a)

2. Assertion: Acids are good conductors of electricity in aqueous solutions.
   Reason: Acids ionize in water, producing free ions that carry charge.
   Options:

• (a) Both assertion and reason are true, and the reason explains the assertion.

• (b) Both assertion and reason are true, but the reason does not explain the assertion.

• (c) Assertion is true, but the reason is false.

• (d) Both assertion and reason are false.
  Answer: (a)

---

Case-Based Questions

Case: A student investigates the reaction of magnesium with dilute sulfuric acid. The gas evolved is collected and tested.

1. Write the balanced chemical equation for the reaction.
   Answer: Mg+H2SO4→MgSO4+H2Mg + H_2SO_4 → MgSO_4 + H_2Mg+H2​SO4​→MgSO4​+H2​.

2. How will the student confirm the identity of the gas evolved?
   Answer: Bring a burning matchstick near the gas; it burns with a pop sound, confirming hydrogen gas.

3. What type of reaction is this?
   Answer: Displacement reaction.

---

Diagram-Based Questions

Question: Draw a well-labeled diagram of the apparatus used to demonstrate the reaction of a metal carbonate with an acid, showing the gas evolved passing through lime water.

---

Fill-in-the-Blanks

1. The acid present in vinegar is ______.
   Answer: Acetic acid

2. Adding water to a concentrated acid should be avoided because the process is highly ______.
   Answer: Exothermic

3. The reaction between an acid and a base is called ______.
   Answer: Neutralization

4. The compound NaHCO3NaHCO_3NaHCO3​ is commonly known as ______.
   Answer: Baking soda

---

Match the Following

Column A	Column B
Sodium chloride (NaCl)	Neutral salt
Sulfuric acid (H₂SO₄)	Strong acid
Calcium hydroxide (Ca(OH)₂)	Slaked lime
Methanoic acid	Found in ant stings

---

True/False Questions

1. A solution with a pH of 1 is strongly basic.
   Answer: False (It is strongly acidic).

2. Dilute sulfuric acid reacts with zinc to release oxygen gas.
   Answer: False (It releases hydrogen gas).

3. Sodium hydroxide turns phenolphthalein pink.
   Answer: True

4. Universal indicators can measure pH accurately for any solution.
   Answer: True

Multiple Choice Questions (MCQs)

১. এটা এচিডে নীলা লিটমাছ কাগজৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰিলে কি ৰঙৰ পৰিবৰ্তন হয়?
(ক) ৰঙা
(খ) পহীয়া
(গ) সেউজীয়া
(ঘ) কোনো পৰিবৰ্তন নাই
উত্তৰ: (ক) ৰঙা

২. তলৰ কোনটো প্ৰাকৃতিক এচিড-বেছ সূচক?
(ক) মিথাইল অ’ৰেঞ্জ
(খ) ফেন’লফথেলিন
(গ) হালধীয়া
(ঘ) সোডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড
উত্তৰ: (গ) হালধীয়া

৩. এটা ধাতুৱে এচিডৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰিলে কোনটো গেছ উৎপন্ন হয়?
(ক) অক্সিজেন
(খ) নাইট্ৰ’জেন
(গ) হাইড্ৰ’জেন
(ঘ) কাৰ্বন ডাই অক্সাইড
উত্তৰ: (গ) হাইড্ৰ’জেন

৪. চুন পানীৰ মাজেৰে কাৰ্বন ডাই অক্সাইড গেছ পাৰ কৰালে কি পৰিবৰ্তন হয়?
(ক) নীলা
(খ) দুধীয়া
(গ) স্বচ্ছ
(ঘ) ৰঙহীন
উত্তৰ: (খ) দুধীয়া

৫. কোনটো pH মানে এটা নিউট্ৰেল (নিৰপেক্ষ) সমাধানক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে?
(ক) ০
(খ) ৫
(গ) ৭
(ঘ) ১৪
উত্তৰ: (গ) ৭

৬. এন্টেছিডৰ মুখ্য উপাদান কি?
(ক) সোডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড
(খ) মেগনেছিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড
(গ) কেলচিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড
(ঘ) পটাছিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড
উত্তৰ: (খ) মেগনেছিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড

৭. পানীৰ স্থায়ী কঠোৰতা আঁতৰাবলৈ কোনটো লৱণ ব্যৱহাৰ কৰা হয়?
(ক) সোডিয়াম ক্ল’ৰাইড
(খ) ধোোৱাৰ সোডা
(গ) ব্লিচিং পাউডাৰ
(ঘ) বেকিং সোডা
উত্তৰ: (খ) ধোোৱাৰ সোডা

৮. কোন pH মানৰ পৰিসৰক প্ৰবল এচিডিক বুলি গণ্য কৰা হয়?
(ক) ০–৩
(খ) ৪–৬
(গ) ৭–৯
(ঘ) ১০–১৪
উত্তৰ: (ক) ০–৩

৯. CaOCl₂ ৰ সাধাৰণ নাম কি?
(ক) ব্লিচিং পাউডাৰ
(খ) ধোোৱাৰ সোডা
(গ) বেকিং সোডা
(ঘ) জিপচাম
উত্তৰ: (ক) ব্লিচিং পাউডাৰ

১০. প্লাষ্টাৰ অফ পেৰিছৰ ৰসায়নিক নাম কি?
(ক) কেলচিয়াম কাৰ্ব’নেট
(খ) কেলচিয়াম ছালফেট হেমিহাইড্ৰেট
(গ) কেলচিয়াম ছালফেট ডাইহাইড্ৰেট
(ঘ) কেলচিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড
উত্তৰ: (খ) কেলচিয়াম ছালফেট হেমিহাইড্ৰেট

১১. এচিড পাতল কৰাৰ সময়ত এচিডক পানীত যোগ কৰিবলৈ কোৱা হয়, পানীক এচিডত নহয়। কিয়?
(ক) অত্যাধিক তাপীয় প্ৰতিক্ৰিয়া ৰোধ কৰিবলৈ
(খ) সমাধান কম ঘন কৰিবলৈ
(গ) এচিড ছটিয়াব পৰা ৰোধ কৰিবলৈ
(ঘ) (ক) আৰু (গ) দুয়োটা
উত্তৰ: (ঘ) (ক) আৰু (গ) দুয়োটা

১২. সোডিয়াম হাইড্ৰ’জেনকাৰ্ব’নেট এচিডৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰিলে কি উৎপন্ন হয়?
(ক) কেৱল লৱণ আৰু পানী
(খ) কেৱল কাৰ্বন ডাই অক্সাইড
(গ) লৱণ, পানী আৰু কাৰ্বন ডাই অক্সাইড
(ঘ) হাইড্ৰ’জেন গেছ
উত্তৰ: (গ) লৱণ, পানী আৰু কাৰ্বন ডাই অক্সাইড

Additional MCQs:

প্ৰাকৃতিক সূচক কোনটো?
(ক) মিথাইল অৰেঞ্জ
(খ) লিটমাছ
(গ) ফেনলফথালে’ন
(ঘ) সোডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড
উত্তৰ: (খ) লিটমাছ

এখন এসিডে ধাতুৰ সৈতে প্ৰতিক্ৰিয়া কৰিলে কি হয়?
(ক) হাইড্ৰজেন গেছ নিৰ্গত হয়
(খ) কাৰ্বন ডাইঅ’ক্সাইড গেছ নিৰ্গত হয়
(গ) অক্সিজেন গেছ নিৰ্গত হয়
(ঘ) একো প্ৰতিক্ৰিয়া নঘটে
উত্তৰ: (ক) হাইড্ৰজেন গেছ নিৰ্গত হয়

এখন নিৰপেক্ষ দ্ৰাৱণৰ pH কত?
(ক) 0
(খ) 7
(গ) 14
(ঘ) 10
উত্তৰ: (খ) 7

---

চুটি উত্তৰৰ প্ৰশ্ন (SAQs)
কিয় দুধ বা আমলি বস্তু তামৰ বা পিতলৰ পাত্ৰত ৰখা উচিত নহয়?
উত্তৰ: দুধ আৰু আমলি বস্তুত থকা এসিডে পিতল আৰু তামৰ সৈতে প্ৰতিক্ৰিয়া কৰি ক্ষতিকাৰক পদাৰ্থ সৃষ্টি কৰে।

CaOCl₂ৰ সাধাৰণ নাম কি?
উত্তৰ: CaOCl₂ৰ সাধাৰণ নাম হৈছে ব্লিচিং পাউদাৰ।

---

দীঘল উত্তৰৰ প্ৰশ্ন (LAQs)
pH স্কেল আৰু ইয়াৰ দৈনন্দিন জীৱনত গুৰুত্ব বাখ্যা কৰা।
উত্তৰ:
pH স্কেল এটা দ্ৰাৱণৰ হাইড্ৰজেন আয়নৰ সাঙুৰি মাপৰ পৰিসৰ। ইয়াৰ মান 0ৰ পৰা 14লৈ হয়। pH 7 মানে নিৰপেক্ষ; 7ৰ তলৰ মান বেছি আম্লিক, আৰু 7ৰ ওপৰৰ মান ক্ষাৰীয়। pHৰ দৈনন্দিন জীৱনত গুৰুত্ব—

• শৰীৰৰ pH (7.0–7.8) নিৰ্বাহ।
• মাটি pH কৃষিৰ বাবে গুৰুত্বপূর্ণ।
• দ্ৰব্যৰ pHৰ ভিত্তিত শিল্পত ব্যৱহাৰ।

---

কেছ ভিত্তিক প্ৰশ্ন
কেছ: হাইড্ৰ’ক্লোৰিক এসিডৰ দ্ৰাৱণ জিংক গ্ৰানিউলৰ সৈতে প্ৰতিক্ৰিয়া কৰে। বুদবুদ দেখা যায়, আৰু উৎপন্ন হোৱা গেছ এটা জ্বলাই থকা মোমবাতিৰ সৈতে পৰীক্ষা কৰা হয়।

প্ৰতিক্ৰিয়াৰ সময়ত কিজান গেছ নিৰ্গত হয়?
উত্তৰ: হাইড্ৰজেন গেছ।

প্ৰতিক্ৰিয়াৰ বাবে সঠিক ৰসায়নিক সমীকৰণ লিখা।
উত্তৰ:
$2HCl(aq) + Zn(s) → ZnCl_2(aq) + H_2(g)$

চিত্র ভিত্তিক প্ৰশ্ন
প্ৰশ্ন: এজন ছাত্ৰে দ্ৰৱণ এসিড আৰু ধাতুৰ প্ৰতিক্ৰিয়াৰ ফলত উৎপন্ন হোৱা গেছ পৰীক্ষা কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা চিত্ৰ আঁকি লেবেল দিয়া।

---

ফিল ইন দা ব্লাংকছ (Fill-in-the-Blanks)

1. পাত্ৰত HCl আৰু জিংকৰ প্ৰতিক্ৰিয়াৰ ফলত নিৰ্গত গেছ হৈছে ______।
   উত্তৰ: হাইড্ৰজেন

2. ইউনিভাৰ্ছেল সূচকে pH মান 7 দেখুৱায় ______ দ্ৰাৱণৰ বাবে।
   উত্তৰ: নিৰপেক্ষ

---

মিলাও আহা (Match the Following)

স্তম্ভ A	স্তম্ভ B
সোডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড	ক্ষাৰ (Base)
হাইড্ৰ’ক্লোৰিক এসিড	এসিড (Acid)
সোডিয়াম ক্ল’ৰাইড	নিৰপেক্ষ লবণ (Neutral Salt)
বেকিং ছ’ডা	সোডিয়াম বাইকাৰ্বনেট

---

True/False প্ৰশ্ন

1. এসিডে কাৰ্ব’নেটৰ সৈতে প্ৰতিক্ৰিয়া কৰিলে হাইড্ৰজেন গেছ উৎপন্ন হয়।
   উত্তৰ: মিছা (False) (ই কাৰ্বন ডাইঅক্সাইড গেছ নিৰ্গত কৰে)।

2. পাতল পানীয়জল বৈদ্যুতিক প্ৰৱাহৰ কাৰণে উপযোগী।
   উত্তৰ: মিছা (False) (ই আয়ন মুক্ত থাকে)।

---

MCQ প্ৰশ্ন

1. প্লাষ্টাৰ অৱ পেৰিছৰ মুখ্য উপাদান কি?
   (ক) কেলচিয়াম ছালফেট হেমি-হাইড্ৰেট
   (খ) সোডিয়াম বাইকাৰ্বনেট
   (গ) কেলচিয়াম কাৰ্বনেট
   (ঘ) সোডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড
   উত্তৰ: (ক) কেলচিয়াম ছালফেট হেমি-হাইড্ৰেট

2. তামৰ অক্সাইডৰ সৈতে হাইড্ৰ’ক্লোৰিক এসিডৰ প্ৰতিক্ৰিয়াৰ ফলত কি হয়?
   (ক) তামা জমা হয়
   (খ) কপাৰ (II) ক্ল’ৰাইড গঠিত হয়
   (গ) কোনো প্ৰতিক্ৰিয়া নহয়
   (ঘ) হাইড্ৰজেন গেছ নিৰ্গত হয়
   উত্তৰ: (খ) কপাৰ (II) ক্ল’ৰাইড গঠিত হয়

---

চুটি উত্তৰৰ প্ৰশ্ন (SAQs)

1. কিয় এসিডে পানীত বিদ্যুৎ প্ৰৱাহ কৰে?
   উত্তৰ: এসিডে পানীত বিচ্ছিন্ন হৈ H⁺ আয়ন উৎপন্ন কৰে, যি বৈদ্যুতিক প্ৰৱাহ প্ৰবাহিত কৰে।

2. বেকিং ছ’ডাৰ ৰাসায়নিক সংকেত কি?
   উত্তৰ: NaHCO₃

---

দীঘল উত্তৰৰ প্ৰশ্ন (LAQs)
প্ৰশ্ন: অম্লৰ (Acids) দৈনন্দিন জীৱনত ভূমিকা বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰ:

• খাদ্যত: ভিনেগাৰত এসিটিক এসিড থাকে।
• ঔষধত: অম্লীয় ঔষধে গেছট্ৰিক সমস্যা সমাধান কৰে।
• শিল্পত: নাইট্ৰিক আৰু ছালফুৰিক এসিড ব্যৱহাৰ কৰে।

---

কেছ ভিত্তিক প্ৰশ্ন
কেছ: হাইড্ৰ’ক্লোৰিক এসিডৰ সৈতে সোডিয়াম কাৰ্ব’নেটৰ প্ৰতিক্ৰিয়া।

1. ৰাসায়নিক সমীকৰণ লিখা।
   $Na₂CO₃ + 2HCl → 2NaCl + H₂O + CO₂$

2. কিয় কাইৰ জল দুধীয়া হৈ পৰে?
   উত্তৰ: কাৰ্বন ডাইঅক্সাইডে চুন জলৰ সৈতে প্ৰতিক্ৰিয়া কৰি অদ্ৰৱ্য কেলচিয়াম কাৰ্বনেট গঠন কৰে।

চিত্ৰভিত্তিক প্ৰশ্নসমূহ

প্ৰশ্ন: জিংক আৰু হাইড্ৰ'ক্ল'ৰিক এচিডৰ বিক্ৰিয়াৰ ফলত উদ্ভাৱিত হাইড্ৰ'জেন গেছ পৰীক্ষা কৰিবলৈ ব্যৱহৃত যন্ত্ৰৰ সজোৱা আৰু চিহ্নিত চিত্ৰ আঁকি দেখুৱাওক।

---

ফিল-ইন-দ্য-ব্লেংকছ

পানীত ______ হোৱা ক্ষাৰবোৰক এল্কেলি বোলা হয়।
উত্তৰ: দ্ৰৱণীয়

এটা দ্ৰাৱণৰ pH বঢ়ি যায় যেতিয়া ______ আয়নৰ ঘনত্ব হ্ৰাস পায়।
উত্তৰ: H⁺

জল যোগে এচিড বা ক্ষাৰৰ ঘনত্ব হ্ৰাস কৰা প্ৰক্ৰিয়াটোক ______ বোলে।
উত্তৰ: পাতলীকৰণ

জিপছামৰ সূত্ৰটো ______।
উত্তৰ: CaSO₄.2H₂O

---

মিলাওক

কলাম A | কলাম B
ফেন'লফথেলিন | ক্ষাৰীয় দ্ৰাৱণত গোলাপী
বেকিং ছ’ডা | ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’জেনকাৰ্বনেট
কেলচিয়াম কাৰ্বনেট | চুনৰ পানী ক’লা কৰে
এচিটিক এচিড | ভিনেগাৰত পোৱা যায়

---

সত্য/অসত্য প্ৰশ্ন

1. চুনৰ পানী ক’লা হয় যেতিয়া তাৰ মাজেৰে কাৰ্বন ডাইঅক্সাইড পাৰ কৰা হয়।
   উত্তৰ: সত্য

2. এচিড পানীত হাইড্ৰ’ক্সাইড আয়ন উৎপন্ন কৰে।
   উত্তৰ: অসত্য (H⁺ আয়ন উৎপন্ন কৰে)।

3. প্লাষ্টাৰ অৱ পেৰিছ জিপছাম গৰম কৰি প্ৰস্তুত কৰা হয়।
   উত্তৰ: সত্য

4. এচিডত পানী মিশ্ৰণ এণ্ড’থাৰ্মিক প্ৰক্ৰিয়া।
   উত্তৰ: অসত্য (এইটো এক্স’থাৰ্মিক)।

---

বহু-বিকল্প প্ৰশ্ন

1. বেকিং ছ’ডা এটা এচিডিক দ্ৰাৱণত যোগ কৰিলে কি হ’ব?
(a) এসিডিত বৃদ্ধি হয়
(b) এচিড নিষ্ক্ৰিয় কৰে
(c) হাইড্ৰ’জেন গেছ মুকলি কৰে
(d) দ্ৰাৱণক গোলাপী কৰে
উত্তৰ: (b) এচিড নিষ্ক্ৰিয় কৰে

2. তলৰ কোনটো এটা গন্ধতক সূচক (olfactory indicator) নহয়?
(a) পিয়াজ
(b) ভেনিলা
(c) ল’ঙা
(d) হালধি
উত্তৰ: (d) হালধি

3. যদি কাৰ্বন ডাইঅক্সাইড গেছ দীঘলীয়া সময় চুনৰ পানীৰ মাজেৰে পাৰ কৰা হয়, কি ঘটিব?
(a) চুনৰ পানী পৰিষ্কাৰ হৈ থাকে
(b) চুনৰ পানী ক’লা হৈ আকৌ পৰিষ্কাৰ হয়
(c) কোনো বিক্ৰিয়া নহয়
(d) চুনৰ পানী ৰঙা হৈ পৰে
উত্তৰ: (b) চুনৰ পানী ক’লা হৈ আকৌ পৰিষ্কাৰ হয়

4. তলৰ কোনটো এটা নিউট্ৰেলাইজেচন বিক্ৰিয়াৰ উদাহৰণ?
(a) HCl + Zn → ZnCl₂ + H₂
(b) NaOH + HCl → NaCl + H₂O
(c) 2HCl + CaCO₃ → CaCl₂ + CO₂ + H₂O
(d) CH₃COOH → CH₃COO⁻ + H⁺
উত্তৰ: (b) NaOH + HCl → NaCl + H₂O

5. নতুনকৈ প্ৰস্তুত কৰা নিমুৰ ৰসৰ pH প্ৰায় কিমান?
(a) 2
(b) 7
(c) 9
(d) 13
উত্তৰ: (a) 2

---

চুটি উত্তৰৰ প্ৰশ্ন

1. ফেন’লফথেলিনৰ ৰং এচিডিক আৰু ক্ষাৰীয় দ্ৰাৱণত কেনেকুৱা হয়?
উত্তৰ: এচিডিক দ্ৰাৱণত বৰ্ণহীন আৰু ক্ষাৰীয় দ্ৰাৱণত গোলাপী হয়।

2. দুধীয়া মেগনেছিয়া পেটৰ এচিডিটি হ্ৰাস কৰাত কেনেকৈ সহায় কৰে?
উত্তৰ: দুধীয়া মেগনেছিয়া এটা ক্ষাৰ, যি অতিৰিক্ত পেটৰ এচিড নিষ্ক্ৰিয় কৰি আৰাম প্ৰদান কৰে।

3. প্লাষ্টাৰ অৱ পেৰিছ প্ৰস্তুত কৰাত জিপছামৰ ভূমিকা কি?
উত্তৰ: জিপছামক 373 K ত গৰম কৰি প্লাষ্টাৰ অৱ পেৰিছ প্ৰস্তুত কৰা হয়।
CaSO₄.2H₂O → CaSO₄.½H₂O + 1.5H₂O

---

দীঘল উত্তৰৰ প্ৰশ্ন

1. দেহৰ স্বাস্থ্য ৰক্ষণাবেক্ষণত pHৰ গুৰুত্ব ব্যাখ্যা কৰক। উদাহৰণসহ।
উত্তৰ:

• ৰক্তৰ pH (7.35–7.45) শাৰীৰিক প্ৰক্ৰিয়াৰ বাবে অত্যন্ত গুৰুত্বপূর্ণ।
• পাচক এঞ্জাইমৰ নিৰ্দিষ্ট pH ত কার্যকৰ হয়, যেনে পেপছিন পেটত pH 2ৰ ওচৰত কার্যকৰ।
• মুখৰ pH 5.5ৰ তললৈ নামিলে দাঁতৰ ক্ষয় হয়। বেছিক টুথপেষ্টে এই এচিড নিস্ত্ৰিয় কৰে।

2. ব্লিচিং পাউদাৰৰ প্ৰস্তুতি, ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়া আৰু ব্যৱহাৰ বৰ্ণনা কৰক।
উত্তৰ:

• প্ৰস্তুতি: ক্ল’ৰিন আৰু স্লেকড চুনৰ বিক্ৰিয়াৰে প্ৰস্তুত।
  Ca(OH)₂ + Cl₂ → CaOCl₂ + H₂O

• ব্যৱহাৰ:

• পানীয় পানী নিৰ্মল কৰাত।
• কাপোৰ আৰু কাগজ ফৰকালোৱাত।
• ৰাসায়নিক উদ্যোগত অক্সিডাইজিং এজেন্ট হিচাপে।

• মান্যতা আৰু যুক্তি (Assertion and Reason)

  1. মান্যতা: দাঁতৰ এনামেল গলি যায় যেতিয়া মুখৰ pH 5.5ৰ তলত নামি যায়।
  যুক্তি: এচিডিক pH দাঁতৰ এনামেলৰ কেলচিয়াম হাইড্ৰ’ক্সি এপাটাইট ক্ষয় কৰে।
  বিকল্প:
  (a) মান্যতা আৰু যুক্তি দুয়ো সঁচা, আৰু যুক্তিয়ে মান্যতাক ব্যাখ্যা কৰে।
  (b) মান্যতা আৰু যুক্তি দুয়ো সঁচা, কিন্তু যুক্তিয়ে মান্যতাক ব্যাখ্যা নকৰে।
  (c) মান্যতা সঁচা, কিন্তু যুক্তি ভুল।
  (d) মান্যতা আৰু যুক্তি দুয়ো ভুল।
  উত্তৰ: (a)

  2. মান্যতা: এচিড পানীৰ দ্ৰাৱণত বিদ্যুতৰ উত্তম পৰিবাহক।
  যুক্তি: এচিড পানীত আয়নায়িত হৈ মুক্ত আয়ন উৎপন্ন কৰে।
  বিকল্প:
  (a) মান্যতা আৰু যুক্তি দুয়ো সঁচা, আৰু যুক্তিয়ে মান্যতাক ব্যাখ্যা কৰে।
  (b) মান্যতা আৰু যুক্তি দুয়ো সঁচা, কিন্তু যুক্তিয়ে মান্যতাক ব্যাখ্যা নকৰে।
  (c) মান্যতা সঁচা, কিন্তু যুক্তি ভুল।
  (d) মান্যতা আৰু যুক্তি দুয়ো ভুল।
  উত্তৰ: (a)

  ---

  কেছ ভিত্তিক প্ৰশ্ন

  কেছ: এজন ছাত্ৰ মেগনেছিয়াম আৰু পাতল ছালফিউৰিক এচিডৰ বিক্ৰিয়া পৰীক্ষা কৰে। উদ্ভাৱিত গেছ সংগ্ৰহ কৰি পৰীক্ষা কৰে।

  1. বিক্ৰিয়াৰ সঠিক ৰাসায়নিক সমীকৰণ লিখা।
  উত্তৰ: Mg + H₂SO₄ → MgSO₄ + H₂

  2. উদ্ভাৱিত গেছৰ পৰিচয় কেনেকৈ নিশ্চিত কৰিব?
  উত্তৰ: গেছৰ ওচৰত জ্বলন্ত জোজনা ধৰিলে "পপ" শব্দৰে জ্বলে। ইয়াৰ অর্থ গেছটো হাইড্ৰ’জেন।

  3. এই বিক্ৰিয়াটো কিসৰ উদাহৰণ?
  উত্তৰ: স্থানচ্যুতিৰ বিক্ৰিয়া।

  ---

  চিত্ৰভিত্তিক প্ৰশ্নসমূহ

  প্ৰশ্ন: ধাতুৰ কাৰ্বনেটৰ সৈতে এচিডৰ বিক্ৰিয়াৰ সময়ে উদ্ভাৱিত গেছ চুনৰ পানীৰ মাজেৰে পাৰ কৰা চিত্ৰ আঁকি সজোৱা। চিত্ৰটো শুদ্ধভাৱে চিহ্নিত কৰক।

  ---

  ফিল-ইন-দ্য-ব্লেংকছ

  1. ভিনেগাৰত থকা এচিডটো হৈছে ______।
     উত্তৰ: এচিটিক এচিড
  2. একাঘন এচিডত জল যোগ দিলে ইয়াক এড়া উচিত কাৰণ প্ৰক্ৰিয়াটো যথেষ্ট ______।
     উত্তৰ: এক্স’থাৰ্মিক
  3. এটা এচিড আৰু এটা ক্ষাৰৰ বিক্ৰিয়াটোক ______ বোলে।
     উত্তৰ: নিউট্ৰেলাইজেচন
  4. NaHCO₃ সংক্ৰান্ত যৌগটো সাধাৰণতে ______ বুলি জনা যায়।
     উত্তৰ: বেকিং ছ’ডা

  ---

  মিলাওক

  কলাম A | কলাম B
  ছ’ডিয়াম ক্ল’ৰাইড (NaCl) | নিউট্ৰেল লবণ
  ছালফিউৰিক এচিড (H₂SO₄) | শক্তিশালী এচিড
  কেলচিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড (Ca(OH)₂) | স্লেকড চুন
  মেথেন’ইক এচিড | পিঁপৰাৰ দংশনত পোৱা যায়

  ---

  সত্য/অসত্য প্ৰশ্ন

1. pH 1 থকা দ্ৰাৱণটো শক্তিশালী ক্ষাৰীয়।
   উত্তৰ: অসত্য (ই শক্তিশালী এচিডিক)।
2. পাতল ছালফিউৰিক এচিডৰ সৈতে জিংকৰ বিক্ৰিয়াত অক্সিজেন গেছ মুকলি হয়।
   উত্তৰ: অসত্য (হাইড্ৰ’জেন গেছ মুকলি হয়)।
3. ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড ফেন’লফথেলিনক গোলাপী কৰে।
   উত্তৰ: সত্য
4. ইউনিভাৰ্ছেল ইণ্ডিকেটৰে যিকোনো দ্ৰাৱণৰ pH সঠিকভাৱে মাপিব পৰা যায়।
   উত্তৰ: সত্য

बहुविकल्पीय प्रश्न (MCQs)

1. एक एसिड जब नीले लिटमस पेपर के साथ प्रतिक्रिया करता है, तो किस रंग में परिवर्तन होता है?
(क) लाल
(ख) पीला
(ग) हरा
(घ) कोई परिवर्तन नहीं
उत्तर: (क) लाल

2. निम्नलिखित में से कौन सा प्राकृतिक एसिड-बेस सूचक है?
(क) मिथाइल ऑरेंज
(ख) फिनोल्फ्थेलिन
(ग) हल्दी
(घ) सोडियम हाइड्रॉक्साइड
उत्तर: (ग) हल्दी

3. जब एक धातु एसिड के साथ प्रतिक्रिया करता है तो कौन सी गैस उत्पन्न होती है?
(क) ऑक्सीजन
(ख) नाइट्रोजन
(ग) हाइड्रोजन
(घ) कार्बन डाइऑक्साइड
उत्तर: (ग) हाइड्रोजन

4. जब चूने के पानी के माध्यम से कार्बन डाइऑक्साइड गैस को प्रवाहित किया जाता है, तो यह कैसे बदलता है?
(क) नीला
(ख) दूधिया
(ग) पारदर्शी
(घ) बिना रंग का
उत्तर: (ख) दूधिया

5. कौन सी pH मान एक तटस्थ (न्यूट्रल) घोल को दर्शाती है?
(क) 0
(ख) 5
(ग) 7
(घ) 14
उत्तर: (ग) 7

6. एंटासिड का मुख्य घटक क्या है?
(क) सोडियम हाइड्रॉक्साइड
(ख) मैग्नीशियम हाइड्रॉक्साइड
(ग) कैल्शियम हाइड्रॉक्साइड
(घ) पोटेशियम हाइड्रॉक्साइड
उत्तर: (ख) मैग्नीशियम हाइड्रॉक्साइड

7. पानी की स्थायी कठोरता को दूर करने के लिए कौन सा नमक उपयोग किया जाता है?
(क) सोडियम क्लोराइड
(ख) वाशिंग सोडा
(ग) ब्लीचिंग पाउडर
(घ) बेकिंग सोडा
उत्तर: (ख) वाशिंग सोडा

8. कौन सी pH मान सीमा को अत्यधिक अम्लीय (एसिडिक) माना जाता है?
(क) 0–3
(ख) 4–6
(ग) 7–9
(घ) 10–14
उत्तर: (क) 0–3

9. CaOCl₂ यौगिक का सामान्य नाम क्या है?
(क) ब्लीचिंग पाउडर
(ख) वाशिंग सोडा
(ग) बेकिंग सोडा
(घ) जिप्सम
उत्तर: (क) ब्लीचिंग पाउडर

10. प्लास्टर ऑफ पेरिस का रासायनिक नाम क्या है?
(क) कैल्शियम कार्बोनेट
(ख) कैल्शियम सल्फेट हेमीहाइड्रेट
(ग) कैल्शियम सल्फेट डाइहाइड्रेट
(घ) कैल्शियम हाइड्रॉक्साइड
उत्तर: (ख) कैल्शियम सल्फेट हेमीहाइड्रेट

11. जब एसिड को पतला किया जाता है, तो एसिड को पानी में मिलाने की सलाह दी जाती है, पानी को एसिड में नहीं। क्यों?
(क) अत्यधिक ऊष्मा जनित प्रतिक्रिया को रोकने के लिए
(ख) घोल को कम सघन बनाने के लिए
(ग) एसिड के छींटे रोकने के लिए
(घ) (क) और (ग) दोनों
उत्तर: (घ) (क) और (ग) दोनों

12. जब सोडियम हाइड्रोजनकार्बोनेट एसिड के साथ प्रतिक्रिया करता है, तो क्या बनता है?
(क) केवल नमक और पानी
(ख) केवल कार्बन डाइऑक्साइड
(ग) नमक, पानी और कार्बन डाइऑक्साइड
(घ) हाइड्रोजन गैस
उत्तर: (ग) नमक, पानी और कार्बन डाइऑक्साइड

Additional MCQs:

निम्नलिखित में से कौन एक प्राकृतिक संकेतक है?
(a) मिथाइल ऑरेंज
(b) लिटमस
(c) फिनॉलफ्थेलीन
(d) सोडियम हाइड्रॉक्साइड
उत्तर: (b) लिटमस

जब कोई अम्ल किसी धातु के साथ प्रतिक्रिया करता है, तो क्या होता है?
(a) हाइड्रोजन गैस निकलती है
(b) कार्बन डाइऑक्साइड गैस निकलती है
(c) ऑक्सीजन गैस निकलती है
(d) कोई प्रतिक्रिया नहीं होती है
उत्तर: (a) हाइड्रोजन गैस निकलती है

तटस्थ विलयन का pH कितना होता है?
(a) 0
(b) 7
(c) 14
(d) 10
उत्तर: (b) 7

---

लघु उत्तर प्रश्न (SAQs)

दही और खट्टे पदार्थों को पीतल और तांबे के बर्तनों में क्यों नहीं रखना चाहिए?
उत्तर: दही और खट्टे पदार्थों में अम्ल होते हैं, जो पीतल और तांबे के साथ प्रतिक्रिया करके हानिकारक पदार्थ उत्पन्न करते हैं।

CaOCl₂ का सामान्य नाम क्या है?
उत्तर: CaOCl₂ का सामान्य नाम ब्लीचिंग पाउडर है।

---

दीर्घ उत्तर प्रश्न (LAQs)

pH पैमाना और इसका दैनिक जीवन में महत्व समझाइए।
उत्तर:
pH पैमाना हाइड्रोजन आयन की सांद्रता को मापता है, जो 0 से 14 तक होता है। pH 7 तटस्थता को दर्शाता है, 7 से कम pH अम्लीयता को और 7 से अधिक pH क्षारीयता को दर्शाता है।
दैनिक जीवन में इसका महत्व:

1. शरीर के pH (7.0-7.8) को बनाए रखना।
2. कृषि में मिट्टी का pH फसलों की वृद्धि के लिए महत्वपूर्ण है।
3. औद्योगिक प्रक्रियाओं में उपयोग।

क्लोर-क्षार प्रक्रिया और इसके उत्पादों का वर्णन करें।
उत्तर:
क्लोर-क्षार प्रक्रिया में सोडियम क्लोराइड (ब्राइन) के जलीय विलयन का विद्युत अपघटन किया जाता है, जिससे सोडियम हाइड्रॉक्साइड, क्लोरीन गैस और हाइड्रोजन गैस उत्पन्न होती है।

• सोडियम हाइड्रॉक्साइड: साबुन निर्माण में।
• क्लोरीन: पानी को शुद्ध करने में।
• हाइड्रोजन: ईंधन सेल में।

---

कथन और कारण (A&R)

कथन: अम्ल जलीय विलयन में H⁺ आयन उत्पन्न करते हैं।
कारण: अम्ल पानी में विघटित होकर H⁺ आयन छोड़ते हैं, जिससे विलयन चालक बनता है।
विकल्प:
(a) दोनों कथन और कारण सही हैं, और कारण कथन की व्याख्या करता है।
(b) दोनों कथन और कारण सही हैं, लेकिन कारण कथन की व्याख्या नहीं करता।
(c) कथन सही है, लेकिन कारण गलत है।
(d) दोनों कथन और कारण गलत हैं।
उत्तर: (a)

बहुविकल्पीय प्रश्न (MCQs)

सोडियम हाइड्रॉक्साइड का रासायनिक सूत्र क्या है?
(a) NaCl
(b) NaOH
(c) Na₂O
(d) NaHCO₃
उत्तर: (b) NaOH

नींबू में पाया जाने वाला प्रमुख अम्ल कौन-सा है?
(a) हाइड्रोक्लोरिक अम्ल
(b) साइट्रिक अम्ल
(c) सल्फ्यूरिक अम्ल
(d) एसेटिक अम्ल
उत्तर: (b) साइट्रिक अम्ल

---

लघु उत्तर प्रश्न (SAQs)

हाइड्रोजन गैस का परीक्षण कैसे किया जाता है?
उत्तर: हाइड्रोजन गैस की पहचान करने के लिए जलती हुई माचिस की तीली गैस के पास लाएं। अगर "पॉप" की आवाज आती है, तो गैस हाइड्रोजन है।

क्लोरीन का उपयोग किसके लिए किया जाता है?
उत्तर:

1. पानी को शुद्ध करने के लिए।
2. ब्लीचिंग एजेंट के रूप में।
3. कीटाणुनाशक के रूप में।

---

दीर्घ उत्तर प्रश्न (LAQs)

धातु और अधातु के गुणों की तुलना करें।
उत्तर:

गुण	धातु	अधातु
भौतिक स्वरूप	चमकीले और कठोर	धुंधले और भंगुर
चालकता	अच्छे विद्युत और ताप चालक	खराब चालक
आघात सहनशीलता	आघात सहनशील	आघात से टूटने वाले
क्रियात्मकता	इलेक्ट्रॉन दाता	इलेक्ट्रॉन ग्राही

उदाहरण:

• धातु: सोडियम, आयरन।
• अधातु: सल्फर, फॉस्फोरस।

अम्लीय वर्षा और उसके प्रभावों का वर्णन करें।
उत्तर:
अम्लीय वर्षा में सल्फर डाइऑक्साइड और नाइट्रोजन ऑक्साइड वायुमंडल में पानी के साथ प्रतिक्रिया करके सल्फ्यूरिक और नाइट्रिक अम्ल बनाते हैं।
प्रभाव:

1. मृदा की उर्वरता कम होती है।
2. जल निकायों में जलीय जीवों की मृत्यु।
3. ऐतिहासिक इमारतों का क्षरण।

---

कथन और कारण (A&R)

कथन: नमक का जल में घुलना भौतिक परिवर्तन है।
कारण: नमक और पानी को वाष्पीकरण द्वारा फिर से अलग किया जा सकता है।
विकल्प:
(a) दोनों कथन और कारण सही हैं, और कारण कथन की व्याख्या करता है।
(b) दोनों कथन और कारण सही हैं, लेकिन कारण कथन की व्याख्या नहीं करता।
(c) कथन सही है, लेकिन कारण गलत है।
(d) दोनों कथन और कारण गलत हैं।
उत्तर: (a)

संक्षिप्त उत्तर प्रश्न (SAQs) - जारी रखें

उपकरण और यांत्रिक उपकरणों में प्रयुक्त सामग्री का चयन क्यों किया जाता है?
उत्तर: सामग्री का चयन उसके गुणों के आधार पर किया जाता है जैसे कि:

1. उच्च ताकत और टिकाऊपन
2. जंग और संक्षारण से सुरक्षा
3. उच्च तापमान सहनशीलता

उदाहरण: स्टील का उपयोग निर्माण में किया जाता है क्योंकि यह मजबूत और टिकाऊ होता है, जबकि टाइटेनियम का उपयोग हवाई जहाजों में किया जाता है क्योंकि यह हल्का और उच्च तापमान सहनशील है।

सोडियम हाइड्रॉक्साइड और हाइड्रोक्लोरिक अम्ल में अंतर बताएं।
उत्तर:

1. सोडियम हाइड्रॉक्साइड (NaOH): यह एक क्षारीय रसायन है, जो पानी में घुलकर हाइड्रॉक्साइड आयन (OH⁻) प्रदान करता है। इसका उपयोग सफाई और उद्योगों में किया जाता है।
2. हाइड्रोक्लोरिक अम्ल (HCl): यह एक अम्लीय रसायन है, जो पानी में घुलकर हाइड्रोजन आयन (H⁺) प्रदान करता है। इसका उपयोग रासायनिक उद्योगों और पेट के पाचन में होता है।

---

दीर्घ उत्तर प्रश्न (LAQs) - जारी रखें

वायु प्रदूषण के स्रोतों और उनके प्रभावों पर चर्चा करें।
उत्तर:

स्रोत:

1. गाड़ियों का धुआं - वायुमंडल में कार्बन मोनोऑक्साइड और नाइट्रोजन ऑक्साइड का उत्सर्जन करते हैं।
2. औद्योगिक धुआं - सल्फर डाइऑक्साइड, कार्बन डाइऑक्साइड, और भारी धातुओं का उत्सर्जन करता है।
3. कृषि क्षेत्र से उत्सर्जन - अमोनिया और मीथेन का उत्सर्जन होता है।

प्रभाव:

1. स्वास्थ्य समस्याएं: सांस की बीमारियां, अस्थमा, और कैंसर।
2. पर्यावरणीय प्रभाव: ओजोन परत का क्षरण, जलवायु परिवर्तन और वन्यजीवों की मृत्यु।
3. सांस्कृतिक और ऐतिहासिक धरोहर: स्मारकों का क्षरण और ऐतिहासिक इमारतों का नुकसान।

---

कथन और कारण (A&R) - जारी रखें

कथन: अम्ल और क्षार दोनों पानी में घुलकर आयन में विभाजित हो जाते हैं।
कारण: पानी एक अच्छा विलायक है और आयनों का निर्माण करने के लिए इसकी क्षमता होती है।
विकल्प:
(a) दोनों कथन और कारण सही हैं, और कारण कथन की व्याख्या करता है।
(b) दोनों कथन और कारण सही हैं, लेकिन कारण कथन की व्याख्या नहीं करता।
(c) कथन सही है, लेकिन कारण गलत है।
(d) दोनों कथन और कारण गलत हैं।
उत्तर: (a)

---

सही/गलत (T/F)

कथन: सभी धातु जल में घुल जाती हैं।
उत्तर: गलत - केवल कुछ धातुएं जैसे सोडियम और कैल्शियम जल में घुलती हैं।

कथन: अम्लीय वर्षा केवल प्राकृतिक स्रोतों से उत्पन्न होती है।
उत्तर: गलत - अम्लीय वर्षा मुख्य रूप से मानव गतिविधियों जैसे कारखानों और वाहन प्रदूषण से उत्पन्न होती है।

---

संक्षेप में उत्तर देने के प्रश्न (Short Answer)

अम्ल और क्षार का परिभाषा दें।
उत्तर:

1. अम्ल: ऐसे रासायनिक पदार्थ जो पानी में घुलकर हाइड्रोजन आयन (H⁺) प्रदान करते हैं।
2. क्षार: ऐसे रासायनिक पदार्थ जो पानी में घुलकर हाइड्रॉक्साइड आयन (OH⁻) प्रदान करते हैं।

संक्षिप्त उत्तर प्रश्न (SAQs) - जारी रखें

मौसम परिवर्तन के प्रभावों पर चर्चा करें।
उत्तर:
मौसम परिवर्तन के प्रभाव गहरे और व्यापक होते हैं, जिनमें निम्नलिखित शामिल हैं:

1. वृद्धि हुई गर्मी: उच्च तापमान के कारण ग्लेशियरों का पिघलना और समुद्र स्तर में वृद्धि होती है।
2. अत्यधिक वर्षा और सूखा: बर्फबारी और वर्षा का पैटर्न बदलने से बाढ़ और सूखा जैसी प्राकृतिक आपदाएँ बढ़ सकती हैं।
3. जैव विविधता में कमी: जलवायु परिवर्तन से कई प्रजातियाँ विलुप्त हो सकती हैं क्योंकि वे नए पर्यावरणीय परिस्थितियों में जीवित नहीं रह पातीं।
4. मानव जीवन पर प्रभाव: मानव स्वास्थ्य पर भी बुरा असर पड़ता है, जैसे गर्मी से होने वाली बीमारियाँ और पानी की कमी।

---

दीर्घ उत्तर प्रश्न (LAQs) - जारी रखें

रासायनिक अभिक्रियाओं के प्रकार और उनके उदाहरण पर चर्चा करें।
उत्तर:
रासायनिक अभिक्रियाएँ विभिन्न प्रकार की होती हैं, जिनमें प्रमुख हैं:

1. संयोजन अभिक्रिया (Combination Reaction): दो या दो से अधिक पदार्थ मिलकर एक नया पदार्थ बनाते हैं।
   उदाहरण:
   $2H_2 + O_2 → 2H_2O$
2. विघटन अभिक्रिया (Decomposition Reaction): एक रासायनिक यौगिक टूटकर दो या दो से अधिक पदार्थों में बदलता है।
   उदाहरण:
   $2H_2O_2 → 2H_2O + O_2$
3. विस्थापन अभिक्रिया (Displacement Reaction): एक तत्व दूसरे तत्व को प्रतिस्थापित करता है।
   उदाहरण:
   $Zn + CuSO_4 → ZnSO_4 + Cu$
4. दुग्धन (Double Displacement Reaction): दो यौगिक आपस में आदान-प्रदान करते हैं।
   उदाहरण:
   $NaCl + AgNO_3 → NaNO_3 + AgCl$

---

कथन और कारण (A&R) - जारी रखें

कथन: जंग लगने का कारण धातु का ऑक्सीजन के साथ प्रतिक्रिया करना है।
कारण: जब धातु ऑक्सीजन के संपर्क में आती है, तो ऑक्साइड बनने की प्रक्रिया शुरू होती है।
विकल्प:
(a) दोनों कथन और कारण सही हैं, और कारण कथन की व्याख्या करता है।
(b) दोनों कथन और कारण सही हैं, लेकिन कारण कथन की व्याख्या नहीं करता।
(c) कथन सही है, लेकिन कारण गलत है।
(d) दोनों कथन और कारण गलत हैं।
उत्तर: (a)

---

सही/गलत (T/F)

कथन: अम्लों के साथ प्रतिक्रिया करने पर धातु हाइड्रोजन गैस उत्पन्न करती है।
उत्तर: सही - जैसे कि जब जिंक (Zn) और हाइड्रोक्लोरिक अम्ल (HCl) प्रतिक्रिया करते हैं, तो हाइड्रोजन गैस उत्पन्न होती है।
$Zn + 2HCl → ZnCl_2 + H_2 ↑$

कथन: जलवायु परिवर्तन में मनुष्य का कोई हाथ नहीं होता है।
उत्तर: गलत - जलवायु परिवर्तन मुख्य रूप से मानवीय गतिविधियों जैसे ऊर्जा उत्पादन, परिवहन, और औद्योगिकीकरण के कारण होता है।

---

संक्षेप में उत्तर देने के प्रश्न (Short Answer)

संयोजन और विघटन अभिक्रिया में अंतर बताएं।
उत्तर:

1. संयोजन अभिक्रिया: दो या दो से अधिक पदार्थ मिलकर एक नया पदार्थ बनाते हैं।
   उदाहरण:
   $2H_2 + O_2 → 2H_2O$
2. विघटन अभिक्रिया: एक यौगिक टूटकर दो या अधिक पदार्थों में बदल जाता है।
   उदाहरण:
   $2H_2O_2 → 2H_2O + O_2$

संक्षेप में उत्तर देने के प्रश्न (Short Answer) - जारी रखें

नमकीन जल (Saline Water) के विपरीत मीठे जल (Freshwater) की विशेषताएँ बताइए।
उत्तर:

1. नमकीन जल (Saline Water):
   • समुद्रों और महासागरों में पाया जाता है।
   • इसमें लवण (नमक) की अधिक मात्रा होती है, विशेष रूप से सोडियम क्लोराइड (NaCl)।
   • यह पीने योग्य नहीं होता।
   • अधिकांश समुद्री जीवन में यही जल वातावरण होता है।
2. मीठा जल (Freshwater):
   • नदियों, झीलों, और झरनों में पाया जाता है।
   • इसमें लवण की बहुत कम मात्रा होती है, या बिल्कुल नहीं होती।
   • यह पीने योग्य होता है, यदि यह प्रदूषित न हो।
   • यह कृषि, पीने और उद्योगों के लिए उपयोगी होता है।

---

उत्प्रेरक (Catalyst) की भूमिका पर चर्चा करें।
उत्तर:
उत्प्रेरक वह पदार्थ होता है जो रासायनिक अभिक्रिया की दर को तेज करता है, लेकिन खुद वह अभिक्रिया में परिवर्तित नहीं होता है। यह सक्रियण ऊर्जा को कम करता है और अभिक्रिया को तेज करता है, बिना खुद परिवर्तित हुए। उदाहरण के रूप में, प्लेटिनम और पैलेडियम का उपयोग रासायनिक उद्योग में उत्प्रेरक के रूप में किया जाता है।

---

संक्षिप्त उत्तर प्रश्न (SAQs) - जारी रखें

चिकित्सा विज्ञान में रासायनिक अभिक्रियाओं का महत्व बताएं।
उत्तर:
चिकित्सा विज्ञान में रासायनिक अभिक्रियाएँ महत्वपूर्ण भूमिका निभाती हैं, जैसे:

1. दवाओं का निर्माण: रासायनिक अभिक्रियाएँ दवाओं के निर्माण में उपयोग होती हैं, जो बीमारियों के इलाज के लिए होती हैं।
2. मूलभूत जीवन प्रक्रियाएँ: शरीर में रासायनिक अभिक्रियाएँ जैसे एंजाइम क्रियाएँ और पाचन क्रियाएँ जीवन के लिए आवश्यक हैं।
3. प्रयोगशाला परीक्षण: रक्त, मूत्र आदि के परीक्षण में रासायनिक अभिक्रियाएँ परिणामों को जांचने में मदद करती हैं।
4. जीन उपचार: रासायनिक अभिक्रियाएँ जीनों के अध्ययन और इलाज के लिए भी उपयोगी होती हैं।

---

दीर्घ उत्तर प्रश्न (LAQs) - जारी रखें

वृद्धि, विकास और प्रजनन के बीच अंतर समझाइए।
उत्तर:

1. वृद्धि (Growth):

   • यह शारीरिक रूप से आकार में वृद्धि को संदर्भित करता है।
   • यह एक मात्रात्मक प्रक्रिया है, जिसमें कोशिकाओं का आकार बढ़ता है।
   • जैसे कि पौधों और जानवरों का आकार बढ़ना।

2. विकास (Development):

   • यह संरचना, कार्य, और शरीर के अंगों की जटिलता में परिवर्तन को दर्शाता है।
   • इसमें वृद्धि और परिवर्तनों के अलावा, जीवों में संरचनात्मक और कार्यात्मक परिष्करण होता है।
   • जैसे कि भ्रूण का रूपांतरण एक विकसित जीव में।

3. प्रजनन (Reproduction):

   • यह जीवों का स्वयं का पुनर्निर्माण करने की प्रक्रिया है।
   • यह यौन (Sexual) या अलैंगिक (Asexual) हो सकता है, और जीवन के नए रूपों का निर्माण करता है।
   • जैसे कि मनुष्यों और जानवरों में बच्चों का जन्म या पौधों में बीजों का फैलाव।

---

प्राकृतिक संसाधनों के संरक्षण के उपायों पर चर्चा करें।
उत्तर:
प्राकृतिक संसाधनों के संरक्षण के लिए निम्नलिखित उपाय किए जा सकते हैं:

1. संवर्धन: नए पौधों का रोपण और वनस्पतियों का संरक्षण।
2. पानी की बचत: वर्षा जल संचयन, जल पुनर्चक्रण, और पानी का विवेकपूर्ण उपयोग।
3. पुनर्नवीकरण: कागज, काँच, धातु, और प्लास्टिक का पुनर्नवीकरण करना।
4. स्वच्छ ऊर्जा का उपयोग: सौर, पवन, और जल ऊर्जा जैसे नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतों का उपयोग।
5. वनों की रक्षा: जंगलों की अतिक्रमण और कटाई को रोकने के लिए कड़े कानून और संरक्षण योजनाएं।

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

MCQ of Class 10th Science: NCERT Hindi Medium, English Medium, Bengali Medium, Assamese Medium for CBSE and State Boards

Preparing for the Class 10th Science exam can be a daunting task, especially when it comes to mastering multiple-choice questions (MCQs). Whether you're studying in Hindi, English, Bengali, or Assamese medium, this guide provides you with a comprehensive approach to excel in MCQs for CBSE and all state boards. These MCQs are also crucial for various competitive exams like NTSE, Olympiads, and state scholarship tests.

Why Focus on MCQs?

1. High Weightage: MCQs often form a significant portion of the Class 10th Science exam.

2. Competitive Edge: Most entrance exams and scholarships include MCQs to test conceptual understanding.

3. Efficiency: Solving MCQs enhances time management and quick decision-making skills.

Key Topics Covered in Class 10 Science MCQs

Here are some important chapters and topics to focus on:

Physics

1. Light - Reflection and Refraction: Lenses, mirrors, and ray diagrams.

2. Electricity: Ohm's Law, resistors in series and parallel, and power calculations.

3. Magnetic Effects of Electric Current: Electromagnetic induction and magnetic field lines.

4. Sources of Energy: Renewable and non-renewable energy sources.

Chemistry

1. Chemical Reactions and Equations: Types of reactions and balancing equations.

2. Acids, Bases, and Salts: pH scale, common salts, and their properties.

3. Metals and Non-Metals: Properties, reactions, and uses.

4. Carbon and Its Compounds: Functional groups and nomenclature.

Biology

1. Life Processes: Nutrition, respiration, excretion, and transportation.

2. Control and Coordination: Nervous system and hormonal coordination.

3. Reproduction: Asexual and sexual reproduction in plants and animals.

4. Heredity and Evolution: Mendel’s laws and Darwin’s theory.

MCQs for Competitive Exams

• NTSE: Focus on critical thinking-based MCQs.

• Olympiads: Emphasize conceptual depth in Physics, Chemistry, and Biology.

• State-Level Scholarship Exams: Practice questions tailored to the respective state board syllabus.

MCQ Preparation Tips

1. Understand the Syllabus: Be thorough with the NCERT textbook and state board materials.

2. Practice Regularly: Solve chapter-wise MCQs after completing each topic.

3. Mock Tests: Take full-length tests to improve speed and accuracy.

4. Use Previous Year Papers: Analyze trends and frequently asked questions.

5. Focus on Diagrams and Tables: Many MCQs are based on diagrams, equations, or data from tables.

Resources for Class 10 Science MCQs

NCERT-Based Resources:

• Chapter-end exercises in NCERT books.

• Exemplar problems.

Language-Specific Materials:

• Hindi Medium: Reference books like “NCERT Science Made Easy” for Hindi medium.

• Bengali Medium: Practice papers aligned with West Bengal board.

• Assamese Medium: Supplementary materials provided by SEBA.

Online Resources:

• Websites offering free MCQ quizzes and PDFs.

• Mobile apps tailored for Class 10 Science practice.

Importance of Language-Specific Content

Studying in your preferred medium ensures better understanding and retention. Students from Hindi, Bengali, and Assamese mediums should focus on localized resources while aligning with CBSE patterns for competitive exams.

Conclusion

Mastering MCQs for Class 10th Science is not just about rote learning but understanding concepts deeply. With the right resources and consistent practice, you can excel in your board exams and ace competitive tests. Whether you’re studying in Hindi, English, Bengali, or Assamese medium, start your preparation today and unlock your academic potential!